Ka Kitab Jingpynpaw Bad ka Hima Rom Hyndai

Ki nongthoh histori bad ki nongthoh komentari ki ong ba Hyndai ka Hima Rom ka dei ka pyrthei, kaba mut haba ngi iakren shaphang ka Hima Rom ngi iakren ia ka pyrthei, kumba ka long ha kane ka juk ha kaba ia ka pyrthei la pyniaid bad batai tang da ki katto katne tylli ki bor synshar pyrthei, kita kiba ngi khot ki Imperial Government, kum ka Ri America kaba pyniaid bad batai lah duh ia ka synshar-khadar, ka treikam trei jam, ka khaii-pateng bad wat ia ka pyrkhat-pyrdain jong ki briew ruh.

Haba pule ia ka Kitab Jingpynpaw ngin hap ban pule ryngkat bad ka histori ka Hima Rom.Ka Kitab Jingpynpaw ka hap ha ka thup kaba ki khot ki jingthoh “apocalyptic” . Ha ka ktien Greek “apocalypsis” ka kynthup ia ar tylli ki kyntien “apo” bad “calypsis”. Ka kyntien “apo” ka mut weng noh ne pynkynriah noh bad “calypsis” pat ka mut ka jingburieh ne ka jingtap. Kumta ka ktien “apocalypsis” ka mut ka ban weng noh ia ka jingtap kaba burieh ia ki jing jia kiba la jia ne ki ban sa jia. Bad haba weng noh ne shim noh ia ka jingbuhrieh kiei kiei ki paw tyngkrein kumba ki long. Ka kyntien “apocalypsis” ka mut ka Jingpynpaw shai kdar ia kaei kaei kaba rieh. Ka rukom thoh ne kren “apocalyptic” ka jur bha hapdeng ki Jiw bad ka dei kaei kaei kaba pynpaw lyngba ki dur pharshi bad kine ki dur-pharshi ki lah ban long ki briew, ki mrad ne kino kino kiba don ha ka pyrthei-mariang ne ha sahit bneng ne kiwei pat ki jingthaw kiba don ha bneng. Nalor ki dur pharshi, ki don sa ki jingphohsniew bad ki jingiohi paw. Ia ka jingkren ne jingthoh “apocalyptic” ym dei ban shim kumba ki sawa, hynrei tang kum ka lad ka lynti ban sngewthuh shai kdar ia ka jingmut ba ki kwah ban ai bad ban pynshai. Lyngba ki por ki briew ki pyndonkam ia ki dur ki dar ban kren ne pynpaw ei ei bad ki khynnah skul jong ka histori ki tip bha ba ha ki juk synshar lahduh ne synshar donbor ki riewpaidbah haba kim nud ban kren ne ang ka shyntur, ki shu dro ne oh dur ne kren pharshi. Dang shen Ka nongbah shillong ruh ka la kyndit kumba iuh tdong bsein ban iohi ia ki dur ba la tah ha ki kynroh (graffiti) bad ym sngewphylla ba ki kynroh kin kren briew namar ki briew kim kren tipblei-tipbriew shuh. Ki dur, ki dur pharshi bad jing dro ki don ha ki ka bor bah ban ktik ia ki jingmut jingpyrkhat bad pynkhih ia ka met bad mynsiem, ong u nongthoh histori ba paw nam u Howard Zinn.

Howard Zinn
Howard Zinn

Lehse Ka kitab Jingpynpaw ka dei ka Kitab ha kaba kiba bun ki sngew tieng ban pule ne sngew shitom ban sngewthuh, hynrei ka dei ka Kitab kaba bang bha ban pule khamtam ha kane ka juk. Kam dei ka Kitab kaba phylla ne khyllah bad kam dei ka Kitab kaba ym lah ban sngewthuh ne ban pyndei khyndew.Kumno ngi pule ne kumno ngi sngew haba ngi pule shaphang ka Kitab Jingpynpaw? Ki nongthoh “apocalyptic” ki kren ne thoh shaphang ka pyrthei ba ki im, nuima ki lah ruh ban kren shaphang ki por ban sa wan bad ki lah ban ringjingmut ia ka lawei na ka jingleh jingkam jong ki briew kiba im ha ka mynta.Haba ngi pule ia ka Kitab Jingpynpaw ngi hap ban sngewthuh aiu u nongthoh u kren ha kito ki briew kiba im ha kato ka juk, kaei kaba u iohi bad mad ha ka por ba u thoh bad nangta ngin sa pyrshang ban pynshai-shynna bad pyndei bad ka Juk ne por ba ngi im. Ka kitab Jingpynpaw ka dei ka jingai mynsiem, jingpynshlur bad ka jingpyntngen ia ki briew bad khamtam ia ki Khristan kiba im ha ka por ka Hima Rom hyndai, kiba shah pynshitom bad kiba shah ban bein ha ki rukom bapher bapher. Ha kito ki por ki briew ki sheptieng bad sngewshyrkhei ban pyrkhat shaphang ki bor ka Hima Rom. U Ioanis ha ka Kitab Jingpynpaw u iathuh lut bad u kren shai shaphang kiei kiei baroh kiba u la iohi bad u la mad da lade hi. Ki dei ki jingjia histori kiba la urlong hangne ha sla pyrthei ha ka por ka Hima Rom hyndai bad u thoh ne kren ia kine lyngba ki dur pharshi, kum ki lum ki wah, ki mrad, ki dak jingkhein, ki angel, ki jingiohipaw, ki jingphohsniew bad kumta ter ter.

Rynkat lang bad kiwei pat u Ioanis u mad bad iohi ia ka jingpynshitom bad ka jingbanbein jong ki bor bad ki Patsha ka Hima Rom hyndai.Ialade u la shah pynryngkang par sha dewlynnong patmos, kiwei ki shah set phatok, ki shah thang im bad ki shah sah narphna. Katba ki Patsha bad ki bakhraw batri ki im pahuh, ki leh sngewbha bad ki pynsyrwa kai bad pynlut phut ia ka spah ka phew jong ka Hima. Ym tang katta ki bor ka Hima Rom ki synshar lahduh ia ka pyrkhat pyrdain jong ki briew bad kaba kham shyrkhei ka long ba ym tang ka shyrong kaba shah pyniaid hynrei wat ka jabieng kaba don happoh ka shynrong ruh ka shah pyniaid. Ki briew ki im rit mynsiem bad ki sheptieng ia ki bor bad ki patsha, kim nud ban kren pyrshah ne ialeh pyrshah. Ki im kordit, ki iam, ki lynniar bad ki ud ki duwai bad ki iakren paralok da ki dur pharshi ne da ki dak ki shin ban ia pyntngen bad ai mynsiem iwei ia iwei pat. U Ioanis u thoh ia ka Kitab Jintgpynpaw ban ai mynsiem, ban pynshlur bad pyntngen ia ki briew kiba ngat ha ka kordit. U Ioanis ym tang ba u pyntngen, hynrei lah ban ong ruh ba u ieng bad kdew pyrshah ia ki bor ka Hima Rom kiba khnoit bein ia ki briew, u ialeh pyrshah ia ki nongrim jong ki bor, u pynpaw pyshah ia ka jingleh donbor/jingleh jubor ki patsha. U long ka sur na ka bynta kiba khlem sur:

“haba la set khak ia u pdot bad pynkbum sbak ia ki rymmiang shyntur, ki briew ki duhbor ban kren bad haba ki briew ki rit mynsiem kum ban iap noh, hangta ki thied ka jingshisha bad ki doh ksah ka jinglaitluid ki synjor noh bad ka hynroh ka khwan ka taplup noh ia ka sngi-mynsiem shynrang”.

U Ioanis u phai sha ki mawlum maw wah, sha ki mrad duriaw, ki mrad khlaw bad u khmied sha bneng kat shaba kot ka khmat ban ringdur, ban ohdor bad lyngba jong ki ban iathuhkhana bad ban kren pharshi ia ka jinglong runar ki bor ka Hima Rom hyndai. U pynkren briew ia ki mrad duriaw, ki mrad khlaw, ki dak jingkhein, ki angel bneng bad ki kulai bneng. Lyngba jong ki u pynpaw ia la ka jingsngew pyrshah bad u thad rong ia ka jinglong runar ka synshar-ka bishar. Ka jingshah pynshitom kaba ngi pule ha ka Kitab jingpynpaw kam dei tang ka jingshah pynshitom jong ki khristan hynrei ka kynthup ia ki briew baroh-ki riew paidbah, ki riewmadan, ki duk, ki rangli ki juki, ki mraw, ki nongshahset byndi, ki trai shnong bad ki bymdei trai shnong, ki jiw, ki gentil bad ki Khristan bad ka dei ka jingshah pynshitom jong ka jingim briew baroh kawei, ka jingiuh roit ia ka longbriew manbriew bad ia ka jinglaitluid. U Ioanis u iohipaw bad u phohsniew bad da kita u pynpaw bad kdew pryshah ia ka bor ka Hima Rom hyndai kaba iuh roit bad kaba leh beijot ia ka dur blei bad ka bor blei.

Uei une u Ioanis? Ki nongthoh komenatri ki ong u dei tang u riewpaibah, u nongialap uba wan na Jerusalem, u dei u nongbud U Jisu Khrist bad kum u nongbud jong u Jisu ieng skhem ha ki jinghiakai u Jisu Khrist bad ki nongrim jong ka Gospel ; kiba long ka jinglaitluid, ka jingialong mar ryngkat ha khmat u Blei, ka jingim badap kyrhai, ka jingieit, ka hok bad ka jingshisha. Ha pyrshah kine ki nongrim jong ka Gospel u iohi ia ki bor ka Hima Rom, kine im im peit peit ki khnoit bein bad pynshitom ia ki briew. Kum u nongbud uba ieng ha kitei ki nongrim u ieng pyrshah, u kdew pyrshah bad u thoh ne kren pyrshah da ki dur pharshi. Hapoh ka mynseim u pyrsad sia bad u ong ha lade marwei, “ haba phi pyniaid ia nga, pyniaid da ka sur ka jinglaitluid. Wat khum mraw ia nga da ki jingmyllen, da ki ktien jail jaum da ka rong ka tamasa ne da ka phuh ka phieng, wat khum mraw da ki shipai ki pyrton, ki sum ki wait, ki kynjri nar. Wat pyrshang ban pyntasam ia ki dew jabieng jong nga da ka spah kaba phi don, da ka bam tam kaba phi theh ei kum ha ka tin sniang. Em pyniaid ia nga ha bad da ka jinglaitluid ngan burom ia phi.” U Ioanis u shlur ban phohsniew bad ban iohi paw bad ban pynjialong ia ki jingphoh sniew ne jingiohi paw ha ki kam bad ki jingleh. Hateng hateng ki briew haba ki lap ia u Ioanis ba u kren pharshi ne ithuhkhana shaphang ki dur mrad, ki angel, ki kulai bneng bad kumta ter, ki lah ban kynshi ia u bad ong ba u la king ka jabieng, u la khleh bieit, u kren ramia u kren ruma, u iohi bad u mutdur kulmar. Kiba kum kine ki la jia bad kin iai jia, ha Germany ha ka snem 1525 ha ka por jong ka “Reformation” ba la lam khmat da u Martin Luther, ki nongrep ruh ki la iakhih paidbah ia kaba la tip kum ka “peasant movement” pyrshah ia ki bor kiba ban bein ia ki. La don uwei u nongbud ba jan tam jong u Martin Luther, u Thomas Muntzer uba iadon bynta bha ha kata ka jingialeh jong ki nongrep bad une u ju iathuh khana ba u ju iohi paw bad u ju phohsniew bad ha kita ki jingiohipaw ne ki jingphoh sniew u ju iakren bad u Blei bad ki angel bad kumta ter ter. Ki briew kiba bun ki kren bein ia ka jingiathuh bad jingleh jong u, hynrei u Freidrich Engel u philosopher ba paw nam u ong ba u Muntzer lynba ki jingiohipaw bad ki jingphohsniew u pyrshang ban pynpaw ia ka jingshah ban bein ki nongrep, u pynpaw ia ka jingsngew pyrshah ne kdew pyrshah ia ki bor kiba ban bein ia ki bad u iam u duwai na ka bynta ka jingjop ha kata ka jingialeh. Ha kane pyrthei, la ka long ha ka por u Ioanis ne u Muntzer ne ha ka juk kaba ngi im, ka pyrthei bad ka juk ka bym don ka mynsiem sngewlem, ka juk kaba la iap ka jingiatiplem, ka pyrthei kaba pyniap, kaba pynsdot, ka pyrthei kaba khwan, ka pyrthei kaba sarong kaba hanga mei, ka pyrthei kaba leh beijot bad kaba niuh roit.

“Ha ka snem rebaibal (2006) nga la pyrshang ban buddien ia ki jingjia rebaibal bad nga iashem ia kawei ka longing ba duk bad kaba shah ban bein; ka kmie bad ki khun, ha ki, ki sngew ba ka pyrthei ba ki im kam don mynsiem sngewlem, kane ka pyrthei kam ai jingshngain, kam don jingtngen bad ka khun kynthei ka iam ka lynniar ka lympat ialade haduh ba kam tipbriew shuh bad ha ka ka sngew ba U Blei bad ka bneng ki dei ban hiar khyndew noh mynta hi ban iarap bad pyntngen ia ki bad ki iai kynud ia kato ka jingrawai “ale phi ba khuslai, jingtngen bym lah shem… Hangne U Nongpyntngen, jemnud iieit u ong, Ym don khuslai pyrthei ba bneng kam lah syrpai bad ym don khuslai pyrthei ba bneng kam lah weng”.

Ha ka pyrthei ka bym don ka mynsiem sngewlem, ka pyrthei ka bym don ka jingiatip lem, ka pyrthei kaba pyniap im im peit peit, ka pyrthei kaba pynduk pynthngan bad kaba pyntieng pynsmiej; shano ki briew kin phai lait sa tang U Blei. Ngin ym iakren ne bishar ia ka jingngeit bad ka jingbymngiet Blei jong U karl Marx, hynrei ki jingkynthoh jong u ki long kiba jylliew haba u ong “ religion is the sigh of the oppressed creature, the heart of the heartless world and the soul of souless conditions” ki briew shano kin phai ha ka pyrthei ka bym don mynsiem bad ka bymsngewlem? kin iam kin lynniar bad wad ia ka jingpyllait im bad ar hajar snem u Blei bad ka bneng ki la hiar khyndew bad mynta ngi iai ap kyrmen bas a shisien kin wan hiar khyndew.

To ngin ia phai pat mynta sha ka bor, ki nongrim jong ka bor bad ki patsha ka Hima Rom hyndai. Ki nongthoh histori ki ong ka Hima Rom hyndai ka dei ka “Republic” lane ka bor synshar ka shong ha ki kti u pidbah lyngba ki nongmihkhmat tad haduh ka por U Julius Ceasar uba la pynpaw pyrthei ia ka jingkhraw bor jong u bad ka Hima Rom ka la kylla long ka Hima synshar lahduh ki Kaisar. Lah ban kdew hangne ia ki katto katne ki Kaisar bad kita ki long U Patsha Augustus, Patsha Caligula, Nero bad Domishian. Naduh ka por u patsha Augustus u la shimti lut ha lade ia ka bor synshar baroh. Nangta sa bud sa u Caligula, U Nero, u Domishian bad kiwei kiwei. Kine ki synshar lahduh bad ki ban bein ia ki riewpaidbah da ki kam runar jong ki. Ha ka liang ka niam ki Patsha ki bat ha lade hi bad ki pynlong ain bad pynbor ia kiwei pat ban mane ia ki Blei jong ki bad kawei na ki Blei ba paw nam ha ka Hima Rom ka dei ka blei Roma. . Ym tang katta ki niew ialde ba ki dei ki blei bad ki pynbor ia ki briew ban mane blei ia ki.

Ha ka Kitab Jingpynpaw 12- 13 ngi pule shaphang u Iakjakor bad ki mrad khlaw bad kine ki dei ki dur pharshi. Ka bor bad ki nongrim jong ki bor kim lah ban trei kam khlem ki patsha ne ki bor synshar. Kumta u Ioanis u kdew ia u Iakjakor kum ka tyllong jong ka bor kaba bunsien ki briew ki pyndonkam bakla bad ia u Mrad khlaw uba I triem kum ki nongpyrterikam ia kata ka bor kaba khnoit bein. Ki nongthoh komentari ki batai ba U Ioanis lyngba kine ki dur pharshi u ieng bad kdew pyrshah ia ka bor bad ki nongrim jong ki bor ki ba ban bein ia ki briew ha kito ki por. Ha ka por u Ioanis ym don Hima bah kaba kham khlain bad kham itriem ban ia ka Hima Rom. Ki Kaisar ka Hima Rom ki synshar lahduh, ki lehdon bor, ki khnoit bad ki pynshitom bein ia ki briew. Ki pyniaid bad synshar donbor halor ki briew, wat tang kawei ka bynta ruh kam dei ban lait na ka kti jong ki (total control)

Sleep-of-Reason

U Caligula u la shimti ia ka khet hadien u Tiberius bad u long uba runar, um pyrwa ban pynryngkang par bad pyniap bein ia ki briew khlem daw. Um pyrwa ban tuh, ban lute, ban pynheh ia ki khajna bad ban pysyrwa kai ia ka spah ka Hima ha ki kam sngewbha tang ban pynhun ia ka jingthrew bad jinglong awria jong u. Ka jingrunar u Domishain ka long palat liam ban ia u Nero. Une u Patsha um ju khien snep iano iano, u suba ia baroh bad u mut sniew ia baroh. Um ju sngew ei ei ban pynphlei snam bad ban pyniap briew.

U Nero uba long uwei pat u patsha uba runar u la synshar naduh ka snem 54-68 HK. Nalor ki kam ban bein bad ki kam runar ba bun jait, U patsha Nero u la thang ia ka nongbah Rome bad ka nongbah ka la iing khong khait. Shibun ki la iap ki la mynsaw bad shibun bah ki la kylla phetwir khlem iing khlem sem. Ki nongthoh Histori ki ong ba U nero u la thang ia ka niongbah Rom na ka daw ba u kwah ban tei thymmai ia ka. U knieh jubor ia ki jaka ki puta, u pynjot ia ki khlaw ki btap bad u leh tohmet ia ka mei mariang. Ia ki bym kohnguh bad kiba iada ia ka khyndew ka shyiap bad kumta ter ter u pyniap bad ka nongbah Rom ka lynkien da ka snam. U pyntrei bordi ia ki mraw, ki nongwei bad ia ki riewpaidbah ha ka bainong kaba tad dor, katba kiba iohnong bad ioh jingmyntoi na kata ka jingtei thymmai ia ka nongbah Rom ki long tang khyndiat ngut. Kham hadien, U Nero u sngewthuh ba ki briew baroh ki suba ne shan khmat ne ki tip ba dei ma u uba la thang ia ka nongbah, kumta ban pynlait bad ban pynkhuid ialade na kata ka kam byman u Nero u la wad daw bad kynnoh ia ki Khristan, u la kem bad set phatok ia ki, u pyniap ia ki da kaba sah narphna, da kaba bret ha krem ki sing, da kaba aiti ha ki sew beh mrad kiba bam shngiam bad patar ia ka doh jong ki. Ka jingpynshitom kaba shyrkhei bad sngew triem ban sngap. U Tacitus u nongthoh histori u thoh kumne, u Nero khnang ban pynklet ia lade bad ia ki briew ia kakei kaba la jia bad ia kaei kaba u la leh, u la pynlong ka tamasa bad ka jingkhawai kaba khraw ha phyllaw iing syiem bad u la pynphuh pynphieng ia kata ka phyllaw da ki rong ki rup kiba itynnad. Ka jingkhawai ka la neh baroh shisngi-shimiet bad hadien ba la sep sngi u la pynthaba bad pynphyrnai ia ka phyllaw iing syeim da kaba thang im ia ki mraw, ki koidi bad ia ki Khristan kiba u la the ha trai ki dieng kiba don sawdong ka Iing Syiem. Ki nonghshnong ka Nongbah rom ki la lynngoh bad ki la sheptieng shi katdei, don kiba la sngew synei ia kita ki koidi, ki mraw bad ki khristan kiba shah thang im kumta, hynrei kim nud ban ong ei ei. Ha kajuh ka por pat ki don ruh kiba la shah khot sngewbha kyrpang sha kata ka jingkhawai, kaba kynthup ia ki bkhraw batri (nobility), ki riewheh riew hain (elite), ki mahajon ki nongkhaii (corporate), ki riewpaw nam, ki riew don dur don dar (page three people), ki riewstad riew shem phang (intelligentsia), ki rangbah niam bad ki rangbah lyngdoh bad kumta ter ter. Ym don uwei ruh na pdeng jong ki uba ieng bad pynpaw pyrshah ne uba ong eiei halor kata ka jingleh jong u Nero. Kane ka juk ruh ka don ki Nero kiba thang im bad kiba ban bein ia ki briew ha ki rukom bapher bapher, ki briew ki shah thang im ha ka jingduk, ki jingpang, jingsah bieit sah them, ki shah knieh jubor ka khyndew ka shyiap bad ki kylla phetwir ha la ka Ri, ki briew ki shah thang im ha ka jinglah shilliang bad jingleh shilliang bad ki shah thang im ha ka bamsap. Kaba kham sngewdiaw bad sngewnoh mynsiem pat ka long ba don kham bun shah ki nongshah khot sngew bha bad kiba leit sha ka jingkhawai u Nero, Ah Blei iarap ia ngi ba ngin ym long kum ki nongshah khot sngewbha sha ka jingkhawai u Nero.

Hapdeng ka jingsheptieng bad ka jingshah pynshitom ba shyrkhei U Ioanis u shlur mynsiem ban ieng bad ban kdew pyrshah ia ka Bor, ki nongrim jong ki bor bad ia ki Patsha. U kren pharshi, u iohi paw bad u phohsniew bad lynba jong ki U ai jingtngen, u ai mynsiem, u ai jingkyrmen bad u pynshlur ia ki briew baroh. Namar ha pyrshah jong ka bor kaba ban bein bad kaba pynshitom bein ka don kawei pat ka bor kaba sngewlem, kaba pyrkhat lem, kaba pynkup bor ia ki riewpaidbah, rangli ki juki bad ia ki knup ki trap. Ka don ka bor jong ka jinglaitluid bad bor ka hok bad ka jingshisha.

Ha ka snem 2001 ka World social Forum ha ka jingiakynduh ha Brazil ka la jied ia ka ‘tien phira , “another world is possible” lane “kawei pat ka pyrthei, ka pyrthei kaba thymmai ka dang lah ban long bad jialong”, katba U Ioanis naduh ki spah snem kiba la leit noh u la phohsniew bad u la iohi paw ba kawei pat ka pyrthei,ka pyrthei kaba thymmai ka dang lah ban long, ka pyrthei kaba tngen, kaba sngewlem, kaba don ka mynsiem iatip lem, kaba khuid kaba hok bad kaba shisha. Ha ka Kitab jingpynpaw u Ioanis u kren shaphang ka Bneng ba thymmai bad ka pyrthei ba thymmai. “Nga la iohi ia ka bneng bathymmai bad ka khyndew ba thymmai…te u blei un niad noh ia ki ummat baroh na ka khmat jong ki ;bad ka jingiap kan ym long shuh, lymne ka jingsngewsih, lymne ka jingiam, lymne ka jingpang, kan ym longshuh…kin ym thngan shuh, lymne sliang shuh, lymne ka sngi kan ym shoh ha ki, lymne kano kano ka jingshit”. Kane kein ka pyrthei kaba thymmai kaba dang lah ban long; kaba u Ioanis u phohsniew, u iohi paw bad u angnud ban pynjialong/pynurlong.

Da ka jingngeit bad jingshlur to ngin ieng bad kdew pyrshah ia ka Bor, ki nongrim jong ka bor bad ia ki patsha kiba niuhroit bad lehbeijot ia ka longbriew manbriew, kiba pyniap bad thang im, kiba ban bein bad khnoit bein. Ngi ruh ngin phohsniew bad iohi paw.

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

2 Comments

  1. straphar warbah
    January 2, 2016
    Reply

    Khublei shibun Ki jingkynthoh bd Pynshai iaki nongrim bd Ki jingshsha baroh, Nga ngeit kin long KA jingpynshai iabaroh kiba kwah bn ioh jingshai halor bun bah Ki jingkahdum laha ka Balang ne imlang sahlang.

  2. September 10, 2016
    Reply

    Khublei shi bun ba phi thoh ia kane ka jing ai jing sngew thuh ia ngi kum ki khun khristan to u Blei un iai don ryngkat lem bad phi ha man la ka khyllip mat ba phi don..

Leave a Reply