Ka Saiῆ Hima-Sima Ha Ka Jylla Meghalaya

Nangta U Trai U Blei U buh ia u briew ha ka Kper Eden…ban sumar ia ka” (Jenesis 2:15)

To ngin ring dur ba ka Kper Eden ka dei kawei ka Hima/Ri/Jylla kaba donkam ban synshar, ban bishar bad ban pynїaid ia ki kam ki jam, ka trei ka ktah, khaїi-pateng bad ka imlang-sahlang. Katkum ka Kitab Jenesis 1:26-28 bad 2:15, u Blei u la buh ia “u briew” ban long sordar ne nongsynshar halor ka Kper Eden. Ka kyntien “u briew” hangne ka thew ia ki kynthei bad shynrang.

Ka Baibl ka don shibun ki jingїathuh khana kiba їasnoh bad ka kam saiῆ hima-sima bad khlem da ia phai dien jngai sha ka mynnor, ki nongpeit pyrman ia ka kam saiῆ hima ha Ri America ki kynthoh ba U President Ronald Reagan u lah ban don ka jingїadei lane shah pynїaid ne shah pyngngeit ha ka kynhun jong ki Nuclear Dispensationalist. Ka Nuclear Dispensationalism, ka dei ka rukom pyrkhat ba ia kane ka pateng mynta la synshar da u Soitan bad kumta ka thma kan jia bad yn pyndonkam da ki bomb nuclear kiba shyrkhei. Kane ka kynhun ka ngeit ba ia kane ka thma la їathuhlypa ha ka Baibl bad la mang lypa da u Blei. 

Ki jaitbynriew Boer na ka Ri Holland kiba pynlong ia ka Orange Free State ha South Africa ki pynїasyriem ia ki trai Ri ne ki dohїong bad ki nong Kanan. Ki Boer ki thom da ka bor bad knieh ia ka khyndew bad ka synshar-khadar na ki trai Ri bad ki pynksan ba ka jingthombor bad jingjop ia ki dohїong ha Orange Free State ka long thik kumba jop bad їohkynti ki khun Israel ia ka Ri Kanan. 

Kumjuh hapoh la ka jong ka Ri, ha ka snem 1917 ka Assembly jong ka Balang Presbyterian kaba long ha Mawphlang, ka la їakren shitrhem ba ka Ri Khasi ruh ka dei ban їashim bynta ha ka Thma France ne Thma bah banyngkong bad la rai ban phah ia ki samla khasi kum ki nongkit nong (labor corp) sha France hapoh ka jingїalam jong u Rev Shai Rabooh.  Ha ka Thma bah banyngkong ka Ri Bilat bad ki Khristan ki ῆiew ia ka Ri Germany kum ka Hima u Soitan kaba dei ban pynjot. Kumta kylleng ka London bad shawei ki nongsharai Balang ki khlei bad pynmih ia ki “war sermon” ne ki jingїalap ‘tien Blei kiba pynshit bad wer ia ki briew ban їeng їaleh pyrshah bad pynїap ia ki German.

Ym lah ban len, ki nongjop thma ne ki nongsynshar leh donbor ki pyndonkam ia ka Ktien u Blei ban pynksan ia ka jingthom bor jong ki. Lada ki nongsynshar ki pyndonkam ia ka Baibl, ki nongshah synshar bad ki mraw ruh ki don ka hok ban pyndonkam ia ka Baibl na ka bynta ban tei thymmai ia ka synshar khadar kaba hok, kaba beit bad ka imlang sahlang kaba їaryngkat kyrdan.

Ka saiῆ hima-sima ne politic ka wan na ka ktien Greek bad ka thew ia ka shonglang ka sahlang, ka thew ia ka jingsynshar bad jingpynїaid ia ki Nongbah ne ki City-State. Ka thew ruh ia ka bor kaba pynїaid ia ka trei ka ktah, ka khaїi pateng, ka shong suk shong shngaiῆ bad kumta ter ter. Ha ki shnong Greek hyndai ka ju don ka jingїalum bad їakynduh lang jong ki nongshong shnong bad ha kine ki jingїalang ki їakren-їatai bad їa-rai lang na ka bynta ka bha ka miat jong ka Nongbah.

Ngi im ha ka Jylla synshar paidbah bad ia ka saiῆ hima-sima la pynїaid katkum ka Riti Synshar ka Ri. Ka Riti Synshar ka dei ka tyllong bad ka bor kaba ha khliehduh jong ka synshar ka bishar. Ka Riti Synshar ka ai ha ki nongshong shnong ia ki hok, ki jingkitkhlieh bad ki kamram ban pynїaid ia ka synshar khlem ka jinglah shilliang bad jingleh shilliang khmat.

Katkum ka Riti Synshar ka Ri India, man la ka san snem ngi jied ia ki nongthaw aiῆ kiba long ruh ki nongpynїaid ia ka jingsynshar bad ki nongїada ia ki hok jong ki nongshong shnong. Hoid, ka jingjied (election) ia ki nongthaw aiῆ lane ka electoral politic kam dei kaba sdang bad kaba kut jong saiῆ hima, hynrei ki don bun ki syrtap ha ka jylli jong ka saiῆhima naduh ka pynїaid shnong, ka kamai kajih, ka trei ka ktah, ka khaїi pateng, wat ka synshar ka sharai Balang ruh ka hap lang hangta bad kumta ter ter. Ha kajuh ka por pat, ka jylli jong ka thaw aiῆ ka dei kaba ha khlieh bad ka don ia ka kamram bad jingkitkhlieh pura ban khmih, ban pynїaid bad batai ia baroh ki bynta bad ki syrtap jong ka jingim bad ka imlang sahlang.

Ka Jylla Meghalaya kan sa dap Sanphew Snem pura bad ka dei kawei na ki Jylla jong ki ritpaid riewlum/trai Ri (Tribal minority) bad kumta la bsuh ia ki kyndon bad khyrnit ha ka Riti Synshar ban pynkyrpang bad їada ia ka Jylla. Lah ban kdew hangne kawei ne ar; na ki hynriew phew (60) tylli ki shuki hapoh ka Їing Dorbar Thaw Aiῆ ka Jylla sanphew san (55) tylli la mang kyrpang na ka bynta ki ritpaid trai Ri. Kaba mut ki ritpaid riewlum ne trai Ri hapoh ka Jylla Meghalaya ki synshar hi pura da lade ia lade. Kaba ar, ka Khyrnit ba hynriew (sixth schedule) jong Riti Synshar ka ai bor, ai iktiar ia ki ritpaid trai Ri ban їada, ban pynneh, ban pynїaid ia ka khyndew, ki khlaw, ki marpoh khyndew, ki um ki wah bad ban kyntiew ia ka tynrai bad kolshor.

Ha kine ki sanphew snem, lait na ka Aiῆ Bat Khyndew (Transfer of Land Regulation Act 1971), ym don kawei ruh ka Aiῆ kaba snah ne kaba ai jingkyrmen kaba la thaw ha ka Jylla. Pynban naduh ba sdang hi la pyntlot bor ia ka Aiῆ Bat Khyndew 1971. Naduh ki snem 1979, 1981 ter ter bad haduh ban da lop syndon ia ki bniat jong ka ha ka snem 1991 bad 1997 da kaba thaw ia ka Single Window Policy. Ka Sorkar bad ki riewkhwan myntoi bad kynhun jong ki riewshimet kiba napoh bad na bar ka Jylla ki їoh laitlan ban klun bad thied khyndew naphang khlem jingteh lakam.

Ki ritpaid trai Ri jong ka Jylla Meghalaya ki don ka jingїadei ba jan bad ka khyndew ne ka mei ramew. Ki pynithuh їalade bad ka khyndew kaba ki rep ki riang, ki trei ki ktah bad kim lah ban im ne ban long Jaitbynriew khlem ka khyndew. Phewse, katkum ka Socio Economic Caste Census Survey 2011 la shem ba hynῆiew phew hynriew na ka shispah (76%) ki nongshong shnong ha ki shnong kyndong ha ka Jylla kim longtrai shuh halor ka khyndew, ki im khlem ka khyndew bad kim don khyndew shuh kaba dei la ka jong ban rep, ban shong їing bad ban aiti pateng ha ki khun.

Ka jingduk jingkyrduh ka la nang kiew ha ka Jylla bad lah ban ong ba ka jingduk ka tied jingkhang ha jan man la ki thliew їing. Ka Report jong ka Planning Commission (mynta Niti Ayog) jong ka snem 2012 ka ong, “ba hapdeng ka snem 2009-10 ka jingdon kiba duk ha Meghalaya ka la nang kiew bad kumba sawphew hynῆiew na ka shispah (47%) ki don ki briew kiba duk ha ki shnong nongkyndong (Rural Tribal Poverty) ha ka thaiῆ shatei lam mihngi jong ka Ri India”.

Nalor nangta sa ka mat їohkam їohjam ki samla.  Tang ban shu їohkam ruh kam pat biang, ka bai bylla ne ka tulop bad ki hok jong ki nongtrei-nongbylla pat ki long kumno? Ka dur kaba shai kdar ka paw ha ka Jylla Meghalaya ba ki nongtrei-nongbylla kim dei shuh ki nongtrei, pynban ki la long kum ki mraw bad ym don ba ῆiewkor ia ki.  

Ka jinglong jingman jong ki nongtrei-nongbylla hapoh ka Jylla ka long kumne; (i) ki nonghikai skul kim їoh tulop thikna bad da ki bnai ka tulop jong ki ka sah kut (ii) ki nongtrei casual bad contractual ruh kim їoh tulop da ki bnai. (iii) ki nongtrei casual bad contractual ba thung lyngba ki labor contractor ym dei tang kim їoh tulop, ki shah ot sa san tyngka na ka shispah (5%) bad tam ia kata na ka tulop jong ki. Nalor nangta ki trei bordi haduh 12 ne 15 ne 18 kynta ha ka shi sngi. (iv) ki nongtrei-nongbylla ha ka Jylla kim їoh ia ki shuti kum ki casual leave, earned leave, medical leave bad kiwei.  Lada ki pep trei ki shah ot ka bai bylla sngi bad ki nongtrei kynthei kim їoh shuti ha ka por pun por kha (maternity leave). (v) Lait noh ki nongtrei Sorkar ba pura, ki nongtrei-nongbylla hapoh ka Jylla Meghalaya kim їoh jingїarap bad jingkyrshan pisa ba pura na ki nongaikam ha ka por ba ki shitom bad shah sumar pang. (vi) ka bai bylla ha ka Jylla Meghalaya ka long kaba poh dor tam bad bun bah ki nongaikam kim siew tulop ia ki nongtrei jong ki katkum ka aiῆ minimum wage bad ka Sorkar ruh kam patiaw ban kyntiew ia ka bai bylla kaba dei ruh ban long katkum ka jingkiew ki dor ki mur, ki marbam mardih ha їew. Ha kawei pat ka liang ka bai wai їing ka kiew stet, ka bai kali ka kiew kumba suh u ‘nam ding sha sahit bneng, ka bai kot, bai skul bad bai dawai khlem sngewlem ki kiewdor man la ka por. Ka jingim ki nongtrei nongbylla ha ka Jylla ka long kaba kordit.

Ka jingkyrduh kam ka long kaba shyrkhei bad katkum ka sorjamin ka jingkyrduh kam hapoh ka Jylla ka kiew haduh shiphew na ka shispah (10%) tang ha u bnai April 2020.Ka Sorkar ka lah ban ai kam tang kumba arphew san na ka shispah (25%). Kaba tam hynῆiew phew san na ka shispah (75%) ka dei jong ki riewshimet/company ne kaba ki nongshong shnong shimet ki pynmih ne sengkam hi. Hynrei ki samla kiba kwah ban seng kam lajong ruh ki shem jingeh, khamtam kito ki bym don bai seng. Kim lah ban wai dukan namar ka bai wai ka remdor palat bad ym don ka jingteh lakam. Kim don bai seng ban їakob bad kiwei ki nongkhaїi kiba heh, lymda ki їoh jingїarap bad jingkyrshan na ka Sorkar.

Ka Meghalaya ka la їoh shiphew tylli ki elekshon naduh ka snem 1972 bad ngim pat shym la їoh mad thikna ia ki seng saiῆ hima kiba їeng bad treikam katkum ka thymmei saiῆpyrkhat jong ki. Ym pat don hi ruh ka seng saiῆ hima kaba їeng na ka bynta ka bha ka miat bad ka jingbit-jingbiang lang jong ki riewpaidbah, ki rangli ki juki bad kaba їeng halor ka nongrim jong ka jingїaryngkat dor ki kynthei, ki shynrang bad khun bynriew salonsar ha ka imlang sahlang. Hynrei kaei kaba ngi mad ka dei ka politic khwan myntoi, kamai spah, ka kylla ktien, kylla rong bad kylla seng kaba khah khah. Don tang kawei kaba ki nongsynshar ki їamir, ki їamynjur lang bad kata ka dei ka bor, ka spah bad ka khwan myntoi shimet. Kumta ka por ka dei mynta ba ngin pynduh noh ia kane ka jait politic kaba jakhlia.

Kaei kaba ka Jylla Meghalaya ka donkam kyrkieh mynta? (i) ban pynkhlaiῆ ia ka Aiῆ bat khyndew khnang ban lah ban pynneh ia ka jinglongtrai jong ki nongshong shnong halor ka khyndew, ban pynkhlaiῆ ruh ia ki aiῆ їada mariang bad ban pyndam noh ia ka single window policy. (ii) ka Aiῆ ban buh pud ia u ne ka riewshimet ban thied khyndew/jaka (Land Ceiling Act) (iii) ban teh lakam da ka Aiῆ bad pynlong ryntih halor ka bai wai dukan ne їing shong briew (Rent Control Act) khnang ba kan ym ban khia ia kiba duk bad kumjuh kan ym pynїap ia ki trai їing. (iv) ban burom bad ῆiewkor ia ki nongtrei-nongbylla kiba trei ha ki kam bapher, ban kyntiew ia ka bai bylla bad siew thikna man la u bnai ia ka tulop. (v) ban ai ha ki nongtrei nongbylla ia ki hok jong ki baroh kaba kynthup; (a) ka por trei kaba phra kynta shi sngi (b) ki shuti (k) ban kyrshan bai dawai bad bai sumar pang, ban kyrshan bai skul bad bai kot ia ki khun (vi) ban plie ia ki skul bad hospital paidbah kiba biang ki doctor, ki nongtrei bad ki tiar sumar pang kiba bha bad paka tam. (vii) ban thaw ia ki housing project ne ban die ia ki їing shong ha ka dor kaba jem sha ki nongtrei-nongbylla sngi. (viii) ban buh pud ia ka dor ka mur jong ki mar rep lane ba ka dor jong ki mar rep kam dei ban duna palat ia ka dor ba la buh lane ka Minimum support price (ix) ban їada bad kyntiew ia ki nongrep kiba shisha kiba kamai jakpoh na ki kam rep. (x) ban kyrshan pura ia ki samla ki bym don bai seng ban sengkam lajong. (xi) ban teh lakam da ka aiῆ ia ki hospital, ki skul, ki kolej bad skulbah ba pynїaid da ki riewshimet ne kynhun bym dei Sorkar. (xii) ban pynduh ne weng noh na ki jingmut jingpyrkhat ba ki kynthei kim lah ban їashim bynta ha ka synshar khadar.

Ka kam saiῆ hima kam dei kaba jakhlia, hynrei la pynjngut ia ka da ki kam bamsap, ka khwan myntoi, ka jingbuaid bor bad ka leh jubor. Ka shonglang ka sahlang kan kulmar hi thlim bad kan mih ka jingїapynїap bad jingїaumsnam para briew lymda don ka synshar khadar kaba hok, kaba shisha, kaba ai jingkheiῆ bad kaba pynїaid hok ia ki aiῆ ki kanun bad treikam katkum ka Riti Synshar.

Ka jinghikai tynrai ka long ban kamai hok, ban bam na ka umsyep bad ka hukum Blei ka long ba baroh kin san kin mer ryntih bad kin mad ia ka jingim ba tngen, ba khiah krat bad ba dap kyrhai.

Amen.

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers
Kyrsoibor Pyrtuh Written by:

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

Be First to Comment

Leave a Reply