Katto Katne Ki Symboh History Kiba Їasnoh Bad Ka Jingwan Poi Ka Gospel Ha ka Bri HynnIewtrep

Ha ka 22 tarik Jylliew ka Balang Presbyterian ha ka Bri Hynῆiewtrep ka kynmaw bad rakhe ia ka jingwan poi jong u Thomas Jones bad ka Anne Jones, ki missionary banyngkong jong ka Welsh Calvinistic Methodist Foreign Mission Society ha ki lum jong ka Hima Sohra ha ka 22 Jylliew 1841. Ka Gospel ka la wan mynta la Shi Spah Phra Phew Snem (180) bad ka don kawei ka jingrwai kaba la thaw kyrpang ban pynsah kynmaw ia ka jingwan ka Gospel bad lah ban shem ia kane ka jingrwai ha ka kot, Ryngkat Bad Ki Mawkynmaw Ha Nongsawlia, da I Bah L. Gilbert Shullai bad ka jingrwai ka long kumne:

“Khubor Phylla Jingieit U Blei”
U Blei u ieit eh ia ka pyrthei
U ai la u khun marwei
Kuna ha diengphna u siew
Ha Kalbari mynnymwei
Kan iai sawa
Khubor phylla jingieit U Blei.
Lyngba Ri Wales khubor pynsawa
Lyngba ki nongkit ‘tien Blei
Ha Ri Hynῆiewtrep
Naduh khadphra sawphew wei.

Wat la ngi kwah ban pynїakhlad ia ka kam mission ne kam balang na ka kam synshar, pynban ym lah pat ban kiar na kaba pule ia ka history ka jingsynshar ki Phareng haba pule ia ka history jong ka Balang Khristan ha ka Ri. Kumta ym lah ban pynїakhlad ia ka history shaphang ka jingwan ka Gospel bad ka jingsdang jong ka Balang ha ka Ri na ka history jong ka jingsynshar ki Phareng na Ri Bilat.

Ka jingwan jong ka Gospel bad ka jingsdang jong ka Balang Presbyterian ha ka Ri ka bud ryngkhi ia ka history jong ka kynhun ki nongkhaїi, ka British East India Company bad ka jingsynshar jong ki Phareng. Katkum ka kot, Talawiar U Sohpetbneng, da i bah L.G Shullai la kdew shai ba ki Nongkhaїi ki kylla Nongsynshar- “Katkum ka bor (Royal Charter) ba la ai da ka Queen Elizabeth -I ha ka 31 tarik December 1600, ka East India Company ka la їoh ban khaїi hapoh ka kyrteng, “The Governor and Company of Merchants of London Trading with the East Indies”.  Nalor nangta ha ka snem 1683 ka kynhun ki nongkhaїi ka la nang їoh bor shuh bad “la shah ia ka Company, ym tang ban khaїi, hynrei ban skut jaka, thaw tyngka, buh shipai, їatehlok,їaleh thma bad їasuk thma, bad ban pynїaid ia ki kam dewani bad phoidari”. Ka jingїohnong kaba kham khraw jong ka Company ka long ka jingїoh jong ka ha ka snem 1765 na u Patsha Mogul ia ka bor ban synshar ia ka Bengal, Bihar bad Orissa. Їa kane ka bor la ju tip kum ka “Dewani of Bengal.” Dei hadien ka “Dewani of Bengal” bad naduh ka snem 1774 ki Phareng ki la sdang ban їatyngkhuh bad ki Hima Khasi, kum ka Hima Nongstoin, Mawiang, Maharam, Jaiῆtia, Shella bad Sohra.

Ha ka snem 1793 u William Wilberforce u la wanrah ia kawei ka motion lane ka mat їakren ha ka Їing Dorbar Thaw Aiῆ jong ka Ri Bilat bad kata ka motion ka long ba ka East India Company kaba dei ka kynhun ki Nongkhaїi, ka dei ban tynrong lem ia ka jingkitkhlieh bad kyrshan ia ki kam ban їalap ia ka Gospel ha Ri India. Kum ka jingkyrshan ia ki skul, ki hospital bad kiwei. Ha kane ka sien, ka motion ka la shah rem bad ym shym la lah ban pynlong ia ka East India Company ba kan kitkhlieh lem ia ki kam mission jong ka Balang Khristan.

Hadien arphew snem, ha ka snem 1813 la wanrah biang ia kane kajuh ka motion ha ka Їing Dorbar Thaw Aiῆ bad ha kane ka kynti ka Їing Dorbar Thaw Aiῆ ka la pdiang bad shim ia ka rai ba ka East India Company ka dei ban pdiang ia ki missionary kiba їalap bad treikam ha ki jaka bapher bapher ba ka East India Company ka don. Nalor nangta, ka East India Company ka dei ruh ban kitkhlieh bad kyrshan ia ki kam jong ka Balang ne jong ka mission khamtam eh na ka bynta ka jingmyntoi ki Phareng kiba shong ba sah bad kiba trei ba ktah ha Ri India.

To ngin ia phai biang sha ka Ri Hynῆiewtrep, ki Syiem Burma ki la synshar ia ka “Assam” bad ha ka por ka jingsynshar ki Burma ki la mih shibun ki jingkulmar ha “Assam”. Katkum ka kot Talawiar U Sohpetbneng, “ki Phareng bad ka Sorkar Company (East India Company) ki la pynbna thma pyrshah ia ki Burma ha ka 5 tarik March 1824. Hadien kumba ar snem, ka thma ka la kut bad la ia soi ia ka jingїateh kular kaba la tip kum ka Treaty of Yandaboo ha ka 24 tarik February 1826. Da kane ka jingiateh kular ka Sorkar Company ka la pynlong ia ka Assam ka bynta jong ka Bengal Province…Katto katne bnai hadien ka Treaty of Yandaboo U Tirot Sing, u Syiem ka Hima Nongkhlaw, u laїateh kular bad ki Phareng ha ka 30 tarik November 1826, katba ka Hima Sohra pat ka la pdiang ia ka Sorkar Company jong ki Phareng bad їateh kular ha u bnai September 1829. La ai jaka ia ka Sorkar Company ha Saitsohpen…”

Ka jingsynshar lahduh jong ka Sorkar Company ka la kut noh ha ka snem 1858 hadien ba ki Phareng ki la lah ban pynsangeh bad pynjem ia ka jingїeng їaleh pyrshah jong ki shipai trai ri nong India kiba shakri ia ka Sorkar Company lane ka Sepoy Mutiny kaba la khie ha ka snem 1857. Halor kane ka jingjia ka Їing Dorbar Thawaiῆ ka Ri Bilat ka la sngewdei ban shimti noh ha lade ia ka jingsynshar ia ka Ri India bad ka Їing Dorbar Thawaiῆ ka la pass ia ka Government of India Act 1858 bad da kane ka Act la pynwai noh ia ka jingsynshar jong ka East India Company.

Ha ka por ba u Rev Thomas Jones bad ka Anne Jones ki la poi ha Sohra ha ka 22 tarik Jylliew 1841, ka Sorkar Company ka la pynlong ia ka Sohra kum ka Head Quarter jong ka Political Agency kaba la tip kum ka Cossayah Hills Political Agency bad u Governor General of India u dei u Lord Auckland.  U Rev Thomas Jones bad ka Anne Jones ki la shong shi por hapoh ka Compound jong ki shipai ka Sorkar Company ha Saitsohpen. Bad ruh dei ha ka por ba long Syiem u Suba Sing ba u Thomas Jones u la sdang ia ka jingtrei mission jong u bad ka Hima Sohra ka la ai jaka ia ka Welsh Mission ha Nongsawlia.

Ki missionary ki la wan bad ki la leit phai noh, ki la leh bad pyndep la ka bynta. Kumjuh ruh ki longshuwa trai ri ki la sharai bad їalam lynti ia ka Balang. Nalor ka jingїalap ia ka ktien Blei, ka Welsh Mission bad U Rev Thomas Jones ki la plie ia ki lai tylli ki skul ha Mawsmai, Mawmluh bad Sohra Twa ha ka snem 1842. Kine ki dei ki Elpiskul bad lyngba jong ki ki khun ki hajar hapoh ka Ri ki la їoh ia ki jingnang-jingtip, ki jingshemphang bad jingtbit shaphang ka juk shai bad ki la їoh ia ka jingnang-jingstad bathymmai. Bad lyngba u khaw kham jong u Babu Joel Gatphoh la nang pynїar bad pynbun shuh shuh ia ki Elpiskul ha kylleng ka Ri. Kumta ngim dei ban klet ia ki nonghikai kiba la len lade, khamtam eh ia kito kiba la shakri ha ki spah snem kiba la leit noh bad ki la long shisha u prew uba tbeh jingshai.

Hadien ka Independence 1947, kiba bun ki Phareng ki la mih noh na Ri India bad ki missionary kiba khatduh kiba dang don ha ka Ri Hynῆiewtrep haduh ka snem 1969 ki long sa tang hynῆiew ngut bad kita ki long Rev T. B Phillips bad ka mem Menna Phillips, Dr R. A Hughes bad ka mem Nancy Hughes, Miss Gwen C. Evans, Dr N. Tunnel bad mem Phylis Tunnel. Kine ki missionary ki la leit phai jynduh sha la ka Ri ha ka snem 1969 bad ka Balang Presbyterian Mawkhar ka la pynlong ia ka Jingїaseng Ai Khublei ia ki missionary ha ka 20 April 1969 ha ka por 1.00 P.M.

(Ki dkhot ka Committee Balang Mawkhar bad ki Missionary 20th April 1969 (Sngi U Trai). La sot na ka History Ka Balang Presbyterian Mawkhar 2020).

Kaba ngi don mynta ka dei kaba ngi la їoh pateng na ki missionary bad ki longshuwa. Kaei pat kaba thymmai kaba ngi la sei madan ha kine ki sanphew tylli ki snem naduh ka snem 1969? Dang shen ka la mih pyrthei ka kaiphot, kaba la tip kum ka Performance Grading Index (PGI) 2019-2020 bad kane ka їathuh ia ka jinglong jingman ka pule puthi ha baroh ki Jylla jong ka Ri India. Bad katkum ka kaiphot, ka pule-puthi bad ki jingai jinghikai ha ki skul hapoh ka Jylla Meghalaya ki long kiba sniew bad kiba duna tam. Ňiuma, jan mar shiteng na ki skul ha Meghalaya ki dei ki skul shimet ba la pynїaid da ki Balang Khristan. Ka Balang Presbyterian ruh ka khmih bad pynїaid shibun tylli ki skul bad kumta kam lah ban kiar na ka jingkitkhlieh. Kaba kongsan mynta ka long ban їit, ban tih bniah bad ban pyrkhat sani kumno ban tei thymmai ia ka pule-puthi kaba la long ka bynta jong ka jingshakri bad ka mission bakhraw jong ka Balang ha kine ki shi spah phra phew tylli ki snem.

Ngin pynkut da ka jingrwai ba la sot na ka kot jong I bah L. Gilbert Shullai, Reverend Thomas Jones Memorial Day,

“Naduh na Sohra-rim bad haduh Rangjyrteh
Naduh Nohkalikai bad haduh Nohsngithiang;
Dei ka “Campus Skul Bah” kaba iar kaba heh,
Ba u Blei Trai Kynrad U la buh la pynbiang.
…ki Elpiskul ha Mawsmai bad Mawmluh,
Kumjuh ha Sohra Twa Thomas Jones u la buh…”

Amen.

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

Be First to Comment

Leave a Reply