Kaei mo kata ka Panchayati Raj bad Kaei ka jingiadei jong ka bad ka Rural Development?

Ka lamkhmat halor ka jingthoh shaphang kaei ka Panchayati Raj da ka Raiot:

Wat la ka Dorbar Thaw Ain (Parliament) ka Ri India, lyngba ka 73rd Amendment ka la wanrah ia ka Ain kaba la tip kum ka Panchayati Raj ha ka snem 1993, pynban kane ka Ain kam shym la treikam ha ka Jylla Meghalaya na ka daw ba ha Meghalaya ki Trai Ri ki la don lypa la ki riti-dustur tynrai kiba iadei bad ka synshar-ka bishar ne ka pyniaid shnong. Ka Panchayati Raj, ha ki Jylla ba ka treikam, ka dei Ain kaba iasnoh bad ki kam synshar ne pyniaid shnong bad ki kam pynroi ha ki shnong ki thaw. Katba ha Meghalaya pat ia kine ki kamram bad ki kam pynroi la kitkhlieh bad pyntreikam da ki Dorbar Shnong. Niuma, hapdeng kine ki khyndiat por, ki la mih shibun ki jingkylli bad ki jingiatai halor ka synshar-bishar tynrai jong ki Trai Ri ka Meghalaya. Ki Ain synshar bad pyniaid Shnong kiba la thaw da ki District Council, kine ruh ki dang sah pongding bad ym pat lah ban pyntreikam ia ki. Ka jingiatai ka dang rhem bha, hato ka Dorbar Thaw Ain ka Jylla ne ka Sorkar ka don hok don iktiar mo ban tap pud ne ban shna ki Ain halor ki mat kiba la maitphang ha ka Sixth Schedule? Ym lah ban len ba ki Trai Ri ha Meghalaya ki don la ki riti tynrai kiba dang dei ban pynneh bad pynbha shuh shuh ia ki. Katba ka jingiatai ka nangiaid, ka Raiot ka wanrah sha phi ia ka jingthoh,“ Kaei ka Panchayati Raj bad Kaei ka jingiadei jong ka bad ka Rural Development? (Ia kane la thoh da I Sara lyndem bad I nongthoh I dei iba la pyntbit ha ka Rural Development bad I don bad ka State Institute for Rural Development, Nongsdier, Meghalaya)” – RAIOT

Ia ka ktien Panchayat lah ban ong ha ka ktien phareng ka Assemly bad namar kata lehse ia ka lah ban buh pat ha ka ktien sohra ne ktien khasi kum ka Dorbar. Ka PR ka trei kam ha ka bynta kaba ha trai duh jong ka jingsynshar paidbah bad ka don ha ka, lai mala ki kyndon trei kam ba la tip kum ka Gram Panchayat, ka Janapad bad ka Zilla Parishad. Ia ka PR la wanrah kum ka mat trei kam synshar paidbah ha ri India da kaba phrung syndon hapoh ka constitution jong ka ri India katkum ka 73rd Amendment, 1992. Dei naduh ka 24 tarik April, 1993 ba la pyntrei kam ia katei ka kyndon ha baroh ki State jong ka ri lait noh tang ka Meghalaya, Nagaland bad ka Mizoram.

Dorbar meeting, Ri Bhoi
Dorbar meeting, Ri Bhoi

 1. Ka Gram Panchayat (GP)

ka dei ka mala trei kam ha ka shnong ne ka village level Panchayat bad ka dei ka mala kaba kongsan tam namar dei hangne ba la sdang ia ka jing synshar paidbah kaba long kat kum ki ain jong ka ri India. Ka GP ka don la ka ophis trei kam jong ka kaba hap hapoh ka jingkitkhlieh jong kito ki member jong ka kiba la jied da ki briew (voters’ election) ha ka shnong lyngba ka dorbar shnong ba la khot ka Gram Sabha. Ka ophis trei kam jong ka GP ka long kumjuh kum ka ophis revenue jong ka sorkar bad ka treikam kum ka tnad sorkar ha ka shnong.

 

Ia ka rukom jied (election) ia ki nongialam jong ka GP la pynbeit kat kum ki kyndon ba la buh ryntih. Tang kito ki briew kiba laitluid kata ki bym shim tulop sorkar ne kiba pdiang tulop na kano kano ka kam kiba lah ban tyrwa ban long candidate sha ka GP. Shuh shuh, kino kino ki ba don case ha ki ing bishar ruh kin ym lah da lei lei ruh ban ieng election sha ka GP. Lait na kitei ba la kdew haneng ym don jing khang iano iano ruh kynthei ne shynrang ban ialeh election sha ka GP tangba ki dei ban don kyrteng ha ka voters’ list jong ka Gram Sabha. Nangta pat dei ban don arngut ki kynthei kum ki member jong ka GP bad lada ym don ba shah jied lyngba ka election dei ban thep (co-op) napdeng ki kynthei ba long member jong ka Gram Sabha.

 

Ka GP ka hap ban ai jingkhein jingdiah (accountable) sha ka Gram Sabha kaba dei ka General Body ha ka shnong. Ka Gram Sabha ka dei ban ia kynduh la kumno kumno ar sien shi snem. Ka GP ka hap ban wanrah hakhmat ka Gram Sabha ia ka mang tyngka (budget), ki jingkhein jingdiah bad ki report treikam jong ka baroh shisnem. Nalor kine ka GP ka dei ban ioh ia ka jingmynjur ia baroh ki plan treikam ryngkat bad ki plan pynroi shnong (development plan), ka plan musur khajna na ki nongshongshnong (taxation) bad kiwei kiwei de ki plan ba la pynkhreh da ka GP shuwa ban pyntreikam ia ki.

 

Man kawei pa kawei ka shnong ka don la u/ka Sarpanch u/ka ba long ruh u/ka President jong ka. Ia u/ka Sarpanch la ju jied ha ka Gram Sabha kat kum ka jingstad jong ka kabalah ban long da kaba shu rah kti ne da ka voting. Lada ka long kumono kumno ruh, ka kyrdan jong u/ka Sarpanch ka long kaba kongsan haduh katta katta. U/ka Sarpanch u/ka long u/ka khlieh jong ka ophis treikam ha ka GP bad la iarap ia u/ka da u/ka panchayat secretary bad uwei/kawei pat napdeng ki nongshongshnong na ka bynta ka jingiaid beit ka jingtreikam ha ka shnong.

 

Ki kam (functions) jong ka GP: Don arjait ki kam jong ka GP –

 

  1. ki kam bym lah kiar (mandatory): kum kine ki kynthup ia ka jingpynkhreh ia ka budget bad ki plan pynroi shnong, ka jingkhuid jingsuba iaka shnong, ka jing shong suk shong sain ka shnong ka thaw, ka jing iaid beit iaid ryntih ha ka jing iadei para nong shong shnong, ka jingshna bad ka jing pynbha ia ki surok shnong, ki khlaw shnong, ki ing shnong bad kiwei kwei ki jingtei jong ka shnong, ka jing buh jingkhein ia ki ba kha bad ki ba iap , ka jing buh ia ki jaka tep ne thang briew bad ka jingsumar ia ki, ka jingpynbiang ia ka bording electric na ka bynta ki nongshongshnong, ka jing pyntrei kam ia ki programme ban kyntiew ia ka ioh ka kot na ka bynta ki nongshongshnong, ,ka jingshna ne jingpynkhreh ne jingsumar ia ki sem ri mrad, ki pung shnong, , ki sem ot doh, ki khlaw thohdieng, ki jaka ialehkai bad jaka iaidkai pyngad, ki jaka rep bad kiwei kiwei kiba iahap bad kitei ki kam haneng.
  2. Ki kam kiba ban pyntrei kat kum ka jingdawa jong ka kam (discretionary): Kum kine ki kynthup ia ki kam kiba iadei bad ka jing kyntiew ia ka rep ka riang, ka kam ri jingri, ka jingring um sha ki lyngkha, ki kam karkhana rit, ki programme shna ing bad pynroi ia ka ioh ka kot, ka jingkyntiew ia ka koit ka khiah, ka jingshna ia ki skul bad ki training centre, ki programme pynneh riti bad kiwei kiwei kiba iadei bad ka jingim ba kham bha ia ki nongshongshnong.

Ka Pla Tyngka jong ka GP:

ka GP ka don la ka jong ka pla tyngka ha kaba hangta la thep lang ia ka pisa ba lum lang(consolidated fund) na kano kano ka bynta katba ba lah ban ioh. Kane ka kynthup ia ki grant na ka sorkar kmie ne na ka state, ka pisa ba ka lum lyngba ki khajna, ki musur, ki jingmih baroh na ki jingdon jingem ka shnong kine baroh ki leit lut sha ka pla tyngka jong ka shnong.

 

Ka GP ka lah ban lum khajna ne oh musur na ki ing bad ki jingtei ha ka shnong, na ki kam ne jingtrei, na ka khaii ka pateng, na ka bai register ia ki kali, na ki mela bad kiwei de ki kam leh sngewbha, na ki painkhana shnong, na ka bai um, bai light,, bai thohdieng, bai ot ne shoh doh, bai buh pung dohkha da ki briew, bai lisen kum kaba plie dukan sha, hotel, restaurant bad kumta ter ter bad kino kino ki kam kiba iadei bad ka jing kamai jong ki briew.

2. Janapad

kane ka dei ka mala trei kam kaba halor jong ka GP kum ka Block level Panchayat. La khot ia ka da ki kyrteng bapher bapher kat kum ki State ha ka ri India. Kum ka nuksa la khot Anchalik Panchayat ha Assam katba ha West Bengal bad pat la khot Panchayat Samiti.To ngin shim mynta da ka kyrteng Panchayat Samiti (PS) namar kham bun na ki State ha India ki kham pyndonkam da kane ka kyrteng. ki member jong ka PS ki kynthup ia kine harum:

 

  • Kumba 20 haduh 60 ngut kiba nongmih khmat(elected) na ki shnong ba hap hapoh ki pud jong ka PS kaba kynthup kumba 35, 000 haduh 1,00,000 ngut ki nongshongshnong.

 

  • Arngut ki member kynthei khamtam napdeng ki SC/ST.

 

  • Arngut napdeng ki nongshongshnong ba hap ha ka PS kiba tip bha bad la don kti ruh ha ki programme pynroi (rural development).

 

  • Katto katne ki nongmihkhmat ia ki cooperatives na ki shnong.

 

  • Ki nongmihkhmat, MLA bad MP ba hap ka PS.

 

  • Ia U/Ka khlieh jong ka Panchayat la khot Pradhan. Ia u/ka pradhan la jied (elect) napdeng ki member jong ka PS bad u/ka kitkhlieh ia ki kam baroh ba ka PS ka trei.

 

Ki kam jong ka PS (functions):

Ka kam kaba kongsan eh jong ka PS ka long ban wanrah ia ka jingiasngewthuh jingmut jong ki shnong baroh ba hap hapoh jong ka nalor ba ka ai jingmut shaphang ki kam ba ki pyntrei .Ka pynpeit lem ia ki budget jong ki shnong bad ka iarap ban pynkhreh ia ki plan treikam kiba kham heh ha ki shnong.

 

Ka Pla Tyngka jong ka PS

Ka PS ka don la ka jong ka pla tyngka kaba ka thep lang hajuh ia ka pisa kaba ka lum na baroh ki lad(consolidated fund) kiba kynthup ia ki grant na ka sorkar, ki jingioh na ki khajna bad musur, ka bhah na ki lad jingkamai hapdeng ka sorkar, ka GP bad ka SP bad kiwei kiwei.

3. Zilla Parishad (ZP)

Kane ka dei ka mala trei kaba lai ba la tip ruh kum ka District level Panchayat. Ki member jong ka ZP ki kynthup ia kito kiba mihkhmat ia ki PS, ki MP bad MLA ba dei na ka District, Baroh ki khlieh jong ki department sorkar ba don ha ka District, 2 ngut ki kynthei,mar u/ka wei napdeng ki SC/ST bad u DC jong ka District.

Ia u/ka chairperson jong ka ZP yn jied napdeng ki member da ki member hi. Ka State Government kan phah ia uwei u ophisar ban trei kum u CEO jong ka ZP ia uba yn iarap da ki ophisar ha ki subject bapher. Ka por jong ka ZP ka kut noh 5 (san) snem bad bteng pat da kaba thymmai. Lah ban pynkut shuwa ka por lada donkam ban sdang thymmai da kawei pat. Kane ka long kumjuh ia kitei ki mala haneng ruh.

 

Ki kam jong ka ZP (functions): Ka kam kaba kongsan eh jong ka ZP ka long ba ka shim ia ka bor ban pyniaid beit iaid ryntih ia ki kam jong ki PS baroh hapoh ka District. Don katto katne ki State ha kiba ka ZP ka dei ban mynjur ia ki budget jong ki PS hapoh jong ka wat la kane kam long salonsar. Ka ZP ka shim ia bynta kum ka nongaibiut ia ka sorkar ha kaba iadei bad ka roi ka par bad ka jing pyntreikam ia ki programme jong ka sorkar. Ka shim ia ka jingkitkhlieh ban pynurlong ia ki programme ba kongsan kynthup ia ki skul bad college, ki hospital, dispensary, ka jingring umrep, ki karkhana, ka deiriti bad kiwei kiwei kiba ka ZP ka i donkam.

 

Ka pla tyngka jong ka ZP:

Ka ZP ka don la ka jong ka pla tyngka kaba ka thep lang hajuh ia ka pisa kaba ka lum na baroh ki lad (consolidated fund) kiba kynthup ia ki grant na ka sorkar, ki jingioh na ki khajna bad musur kum na ki iew, ki jingkieng, ki kam leh sngewbha ka jingaiwai ia ki jingdon jingem jong ka, ki jingai sngewbha nabar (donation), ka bhah na ki lad jingkamai bad ka sorkar, ka GP bad ka SP bad kiwei kiwei.

 

Ka jingpynkut:

Hadien ka jing pyntreikam ia ka 73rd Amendment, 1992, baroh ki State ha ri India (lait noh ka Meghalaya, Nagaland bad Mizoram) ki la dei ban pynbeit thymmai ia ka rukom synshar paidbah kaba sdang na trai, kata na ki shnong rit baroh ha ka ri khnang ba baroh la dei kynthei ne shyrang kin ioh ia kajuh ka kyrdan ha ka imlang sahlang ban korbar lang ia ki kam shnong baroh na bynta ka jingbit jingbiang jong ki nongshong shnong. La ngeit ba lyngba kane ka jingpynkup bor ia ki nongshongshnong salonsar kynthei ne shynrang kan wan ia ka jingshlur bad ka jingkitkhlieh ia ki nongshongshnong ban synshar da lade na ka bynta ka bit ka biang jong lang baroh.

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers
Sara Lyndem Written by:

Sara Lyndem works for SIRD, Meghalaya

Be First to Comment

Leave a Reply