Ka Baibl, Ka Theology Bad Ka Hok Longbriew Manbriew

Lehhok bad bishar hok…” (Lebitikos 19:15)

Ka 10 tarik u December ka dei ka International Human Rights Day ne ka Sngi kynmaw ia ka Hok Longbriew Manbriew satlak ka pyrthei. Ha kane ka jingthoh ngin їa kdew bad їatai na ka phang jong ka Jingngeit, ka Theology bad ka Baibl jong ka niam Khristan. 

Ha ki snem 1980, u Hans Kung u stad theology uba khraw u la kylli їalade hato lah mo ban wanrah ia ka jingsuk ha ka pyrthei khlem ka jingїasuk jong ki niam bapher? Ka jubab ka long em, ym lah ban wanrah jingsuk ha pyrthei lymda ki niam ki їasuk bad ki niam bapher kin ym їashong suk para ma ki.  Ha kajuh ka por pat u Hans Kung u shem ba ki don ki jinghikai niam ne ki jinghikai shong tynrai jong ki niam bapher bapher kiba їasyriem kawei bad kawei pat. Kine ki jinghikai shong tynrai jong ki niam bapher ki thew bad thmu ban wanrah ia ka hok, ka jingsngur bad ka jinglaitluid na ki kam pyntriem bad jingїaumsnam bad ki long na ka bynta ka jingbit jingbiang jong ki khun bynriew. U Hans Kung u shem ba lah ban pynurlong bad pyntreikam ia kine ki nongrim tynrai jong ki niam bapher na ka bynta ka jingsuk jong ka pyrthei.

Kumta u Hans Kung u tyrwa, “ki nongrim tynrai ki jong ki niam bapher ki dei ban treikam ha satlak ka pyrthei bad u nam ia ki ka Global Ethic. Hoid ka kyntien “ethic” ka thew ruh ia ka akor ka burom ha ka їaid ka їeng bad ka jingim, hynrei u Hans Kung um shym thmu ban teh kyndon ia ki briew ne jingim briew shimet ba kumno ki dei ban im ne ki dei ban їaid ban їeng. Ka saiῆpyrkhat jong u ka long ba ia ka jingim ne jingleh jingkam jong u briew ne ka briew ha pyrthei dei ban saiῆdur bad kdew lynti da ki nongrim tynrai kiba tei ia ka longbriew manbriew.

Ha ka snem 1993, ka Dorbar Bah jong ki niam ha ka pyrthei kaba la long ha Chicago ka la pynbna paidbah ia ka Global Ethic ne Ki Nongrim Tynrai jong ka longbriew manbriew satlak ka pyrthei. Katkum u Hans Kung, ka Global Ethic ne ki nongrim tynrai ki dei kiba la sot bad shim kylliang na ki niam bapher bad la pynwandur ia ki ha kawei ka thup bad kim dei pat ban paw ba ki dei ki jinghikai niam bad kim dei da lei lei ban tyllep noh ia ki hok longbriew manbriew ba la pynbna pyrthei da ka United Nations.

Ha ka Global Ethic ki don saw tylli ki nongrim tynrai kiba ym lah satia ban pynkylla lymne ban їapynleit-їapynwan. Kita ki long kine harum:

  1. Ka jingkut jingmut ban їa-burom kylliang bad ban ym їaumsnam.
  2. Ka jingkut jingmut ban pynїoh ia ka їoh ka kot, ka kamai kajih kaba їaryngkat bad ban їa-їoh bhah lang baroh bad ban їakyrshan lang iwei ia iwei pat.
  3. Ka jingkut jingmut ban im ka jingim kaba hok, ban trei hok, ban kamai da ka umsyep bad ban ῆiewkor ia ki jingїapher.
  4. Ka jingkut jingmut ban pynїoh ia ka imlang sahlang kaba їaryngkat dor bad ban pynїoh mar kumjuh ki hok hapdeng shynrang bad kynthei.

Ha ka Baibl, u Yahweh ne u Blei jong ki Israel u thew ia ka hok longbriew manbriew jong ki khun bynriew da u diengkot jong ka Jaidbynriew Israel lane katkum ka jingmad bad jingshem jong ki khun Israel. Ka Baibl ka hikai ia ki khun Israel ba kim bit ban ῆiewbeiῆ ia ki mraw- “Kynmaw ba phi ruh phi long ki mraw ha Ijipt bad U Trai U Blei jong phi u la pyllait ia phi; dei namar kata ba nga ai ha phi mynta ka sngi ia kane ka hukum” (Deuteronomi 15:15)

U Blei u hikai ia ki khun Israel ba kim dei ban lehbeiῆ ia ki nongwei- “Wat lehbei ia u nongwei;…naba phi la ju long nongwei ha ka ri Ijipt” (Eksodus 23:9). 

Nalor nangta u Blei u hikai ruh ba ki dei ban kyrshan bad sumar ia kiba duk- “Lada uno uno u para…uba shong marjan bad phi u kylla duk bad um lah shuh ban kyrshan hi ia lade, phi dei ban їarap ia u…khnang ba u lah ban їai long u para marjan jong phi…Wat shim sut ei ei na u…bad shah ia uta u para jong phi ban shong marjan bad phi. Wat kheiῆ sut ei ei halor ka ram kaba phi ai ia u…Kane ka long ka hukum jong u Trai U Blei jong phi, uba la їalam ia phi na ka ri Ijipt ban ai ha phi ia ka ri Kanan…” (Lebitekos 25:35-38).

Ha kane ka sngi, ngi dei ruh ban їakren-їatai halor ki artylli ki mat kiba kongsan kiba ktah ia ngi ki ritpaid Tribal ka thaiῆ Shatei Lam Mihngi ka India bad ia ki nongshong shnong salonsar. Kawei ka long ba ngi dei ban dawa tyngeh ban pyndam noh ia ki Aiῆ Їakjakor, kawei ka dei ka Armed Forces Special Powers Act (AFSPA) 1958. Kane ka aiῆ ka ai bor lut ha ki shipai ban kem ne ban pynїap ia kino kino kiba suba lehnoh bad ka tnat shipai ka pynksan ruh hakhmat ka Їingbishar ba ki aiῆ bad jingbishar jong ki riewpaidbah ki dei ban kynriah sharud haba їaid lynti ka aiῆ bad jingbishar jong ki shipai. Kane ka aiῆ ym tang ba ka ai bor, hynrei ka їada ruh ia ki shipai haba ki leh ia ki kam pyntriem. Kawei pat ka aiῆ kaba dei ban pyndam ka dei ka Unlawful Activities Prevention Act (UAPA) 1967 kaba ki Sorkar ki shait pyndonkam bakla ban set along ia ki briew kiba kynthoh ne buh jingkylli ia ki policy jong ka Sorkar. Dang shen u Father Stan Swamy u la shah set along da kane ka aiῆ bad u la khlad noh khlem їoh ka jingbishar hok. Ha ka Jylla Meghalaya ruh ka don ka aiῆ Їakjakor kaba la tip kum ka Meghalaya Preventive Detention Act (MPDA) 1995 bad kane ruh dei ban pyndam bad weng noh shi syndon na ka thup jong ki aiῆ hapoh ka Jylla.

Kaba ar bad kaba kongsan ban їakren ha kane ka sngi ka dei halor ka hok jong ki nongtrei-nongbylla sngi. Ki nongtrei-nongbylla sngi ki kynthup ia baroh kiba trei ha ki ophis sorkar ne bym dei sorkar, kiba trei bad ki company ne bad ki riewshimet, kiba trei ha ki dukan, kiba trei kynta, kiba trei iing briew, ki security guard, ki nonghikai, ki nongtrei ka koit ka khiah, kiba bylla misteri bad kiwei de. Kynmaw ba uwei pa uwei ne kawei pa kwei ki nongtrei ki don ia ki hok kiba la pruid dak ha ka Riti Synshar bad ki aiῆ jong ka Ri. Ka hok ban im, ban kamai bad ban leh kmen leh risa ha ka jingim.

Haba їakren shaphang ka hok ban kamai jakpoh ka don ruh ka ishu kaba khraw bha ha kine ki sngi hapoh ka Jylla kaba ngi dei ban їakhun pyrshah bad kata ka dei ka jingkyrduh kam lane ka unemployment. Katkum ka sorjamin ne survey kaba leh man la ka bnai naduh u bnai Kylla Lyngkot 2018 haduh u Naiwieng 2021 la shem ba ha ki bnai Lber bad Їaїong 2020 ka jingkyrduh kam ha ka Jylla ka kiew palat ia ka 10 % bad kumjuh ruh ha ki bnai Їaїong haduh ‘Naitung 2021 ka kiew kumba 5% bad ha u Naiwieng 2021 pat ka hiar. Ka jingkyrduh kam ha ka Jylla ka hiar ka kiew bad ka khih phaloh haduh katta katta. Ki briew ki lah ban їoh kam mynta bad ki trei shi bnai ar bnai ne hynriew bnai, hadien kata ki duh noh bad ki hap shong khlem kam da ki phew tylli ki bnai. Ka їohkam їohjam ha ka Jylla ka khih phaloh, ka long ka bym thikna bad ka bym skhem.

Tang ban їohkam kam pat biang, haba їohkam dei ban їoh ryngkat bad ki hok, ki hok jong ki nongtrei nongbylla ki kynthup ia ki shuti, casual leave, earned leave, medical leave. Ki kynthei ha ka por pun por kha ki dei ban їoh ka maternity leave ne ka shuti ka bym duna ia ka hynriew bnai. Shuh shuh ka bai nong, ka bai bylla ne ka tulop ka dei ban long kaba lah ban ban pynim (living wage), kaba mut ban lah ban pynbiang ia ka bai kot, bai skul, bai wai їing, bai dawai, bai um, bai bording elektrik, bai kali bad ruh ka bai lehkmen. Ha Meghalaya ka bai bylla sngi ka long kaba poh dor palat, ka Sorkar ka buh dor tang 357 tyngka ia ki unskilled, 404 tyngka ia ki semi-skilled, 452 ia ka skilled bad 499 tyngka ia ki highly skilled. Lada shim tang ia ka bai bylla jong ki highly skilled ruh kan long tang khatsan hajar duna shibnai bad ka dang duna shaba palat haba їanujor bad ka dor ka mur jong ki marbam mardih ha їew, ka bai kali bad kiwei ki jingpynlut ba man la ka sngi.

Lada ngi їoh kam bad ngim їoh ia ki hok jong ngi, ngim dei shuh ki nongtrei-nongbylla, ngi lah dei ki mraw. Kane ka juk “neo liberal” bad ki economic policy kiba thymmai ki pynriewspah tang ia ki katto katne ki heh saipan bad ki nongkhaїi kiba heh bai seng katba ki pynduk pat ia ki million ngut ki nongshong shnong. Ngi hap buh jingkylli ka roi ka par kaba kumno ngi kwah, kaba pynkyrduh ia ki million ngut ne kaba pynriewspah tang ia ki shi spah (100) ngut? Kane ka wanrah ia ka jinglah shilliang kaba shyrkhei ha ka imlang sahlang bad ka kharai kaba pynїakhlad ia uba duk na uba riew spah ka nang heh nang їar katba nang mih ki sngi.

Ha ka їohkam їohjam bad ka kamai kajih ka don ruh ka jinglah shilliang kaba jur lane ka income disparity. Kum ka nuksa, ha kawei ka ophis treikam kaba don shiphew (10) ngut ki nongtrei kiba trei kajuh ka kam bad kine ki nongtrei ki trei kumjuh bad ki pynmih kajuh ka bor. Hynriew ngut ki їoh tulop sanphew (50) hajar katba saw (4) ngut pat ki їoh tang arphew (20) hajar tyngka shibnai. Kane ka long pyrshah ia ka aiῆ bad ka Їingbishar ka ban jur ba dei ban pyntreikam ia kata ka “equal pay for equal work” lane ban siew bai nong mar katjuh ia baroh ki nongtrei kiba trei kajuh ka kam.

Kum ki ritpaid bad ki nongshong shnong ngi dei ban khie im pat bad kam kynti ia ki hok tynrai jong ngi katkum ka Riti Synshar bad ki Aiῆ jong ka Ri.

Ngin їakhun ryngkat bad ngin jop.

Amen

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers
Kyrsoibor Pyrtuh Written by:

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

Be First to Comment

Leave a Reply