Ka Ri Bilat Ha ka Spah Snem Ba Khatphra Bad Ka Jingїakhih Ban Plie Їa Ka Skul Pynpaw

Ka Baibl ba nga ieit.

Ha ka Bri Hynῆiewtrep ia ka Sunday School la ju tip kum ka Skul Pynpaw bad ka sngi U Trai kaba nyngkong jong u Naiwieng ka dei ka World Sunday School Day. Ka Sunday School Day ka long ka sngi kaba kmen tam namar ha kane ka sngi ngi phong ki jaiῆ thymmai kiba ngin sa phong biang ha ka sngi Krismas bad ka jingkmen ka long ruh ba ngi їoh prize hadien ba ngi їaleh ia ka Eksamin Kotbah. Ha ki khyndiat snem ba la lah ki don ruh ki Balang kiba ai khusnam ia kiba pass bha ha ka eksamin matrik.

Ka jingїakhih ban pynlong ia ka Skul Pynpaw ka la jia ha ka spah snem kaba khatphra ha Ri Bilat bad la plie ia ka Skul Pynpaw kaba nyngkong ha Gloucester ha ka snem 1780. Hoid ha shuwa ka snem 1780 ki la don ki Skul Pynpaw ne ki jinghikai niam ne jinghikai Kotbah ha ki jaka bad ki Balang bapher. Hynrei dei naduh ka snem 1780, u Robert Raikes u la buh ia ka Skul Pynpaw ha ka map jong ka Ri Bilat bad pynsaphriang kylleng ka pyrthei.

Ka Ri Bilat ha ka spah snem kaba khatphra ka mad ia ki jingkylla kiba khraw bad ka jingїakhih ban sdang ia ka Skul Pynpaw kam dei kaba ju shu jia ryngkhat bad kam shym la jia ha ka imlang sahlang kaba thylli. Ki don ki daw, ki nongrim bad ka jinglong jingman ka Ri Bilat ka la pynlong ia u Robert Raikes ban sdang ia ka Skul Pynpaw.

Ki jingkylla ha ki spah snem ba khathynῆiew bad khatphra ki la ktah shikatdei ia ka rukom kamai, ka rukom trei, ka їoh ka kot, ka rep ka riang bad ia ka jingim jong ki nongshong shnong salonsar. Ki jingkylla ki wan ha ki ar tylli ki dur, kawei ka wan lyngba ki Aiῆ ne kita ki Enclosure Acts, jong ka Їingdorbar Thaw Aiῆ jong ka Ri Bilat bad lyngba kine aiῆ la pynkylla ia ka rukom bat bad rukom pyndonkam ia ka khyndew.

Ha ki por hyndai, ha shuwa ban mih ki Enclosure Acts, ka don ka jait bad rukom bat khyndew kaba ki ong “open field ne commons”. Lah ban pynїasyriem ia ki “open field ne commons” bad ki Ri Raij ne khyndew shnong ne Ri bam lang ne khlaw shnong ha kaba baroh ki nongshong shnong ki longtrai bad ki don ka hok ban pyndonkam na ka bynta ka rep ka riang, ban ri jingri, ban thoh dieng thang bad kiwei de ki jingdonkam ba kongsan. Їa ki nongshong shnong kiba pyndonkam ia ki “commons” ki khot ia ki ki “commoner”. Ňiuma, ki don ruh ki “commons” kiba bat da ki riewshimet ne ki longїing kiba ki khot ka “manorial system” bad ha kine ki khyndew ruh ki nongshong shnong ki don ka hok ban pyndonkam katkum ba la mang ia ki.

Ka jingkylla ha ka rukom bat khyndew khamtam halor ki “commons” kaba la wan lyngba ki Aiῆ (Enclosure Acts) ka la ktah jur ia ki nongshong shnong khamtam eh ia ki nongrep kiba duk bad kiba duna bai seng. Ki Enclosure Acts ki dei ki aiῆ khyndew bad lyngba kine ki aiῆ la pynkylla ia ki “commons” ne Ri Raij ne Ri bam lang sha ki Ri kynti ne khyndew jong ki riewshimet. Kaei kaba ki leh ka long ba ki ker kut bad ki khang sbak ia ki “commons” bad ki nongshong shnong kim lah shuh ban rung ban mih, ban trei ban ktah, ban rep, ban tong um, ban thoh dieng thang bad ki duh noh ia ki hok baroh. Ban kham їashai to ngin mutdur kumne, lehse hadien katto katne snem nangne ki bor synshar ki lah ban pynmih ka aiῆ ban ker kut bad khang sbak ia ka madan Golf Links bad ban ym shah shuh ia ki paidbah ban leitkai pangad lymne ban їaid lyngba jong ka sha ki shnong kum Mawroh, Lumshyiap, Mawpat ter ter.

Sa kawei ka nuksa, ka New Shillong Township ha kaba da ki spah ne hajar akar ka khyndew ka la kylla khyndew Sorkar bad naduh ki snem 1980 bad khamtam hadien ba la pyntreikam ia ka single window policy, 1997 la die pathar ia ka khyndew bad pynkylla Ri kynti ia kiba bun ki Ri Raij, ki Ri bam lang ha kylleng ka Bri Hynῆiewtrep. Dang shen ka khyndew kur kaba heh kumba 2.5 akar hajan them їewmawlong ka la kylla khyndew Sorkar. Ki Sorkar bad nongmihkhmat paidbah ha ka Jylla kim shym la їada ia ka khyndew. Kumba long ka Sorkar Bilat hyndai, ka Sorkar Jylla ruh ka kurup khyndew laki laka bad kumta 75% ki nongshong shnong ha ka Jylla kim don khyndew shuh la ka jong.

Ha Ri Bilat hapdeng ka snem 1760 and 1870, kumba 7 million akar la pynkylla Ri kynti ia ki “commons” ne Ri bam lang lyngba ki 4,000 tylli ki aiῆ. Ki la khie ki jingїakhih pyrshah bad ki don ruh katto katne ki Balang Khristan kiba la їeng pyrshah ia kine ki aiῆ namar kane ka dei ka jingleh beiῆ bad ka jingtuh jinglute ia ki hok jong ki nongshong shnong. Lyngba kine ki aiῆ la knieh noh ia ki hok jong ki nongshong shnong kiba im bad kamai jakpoh na ka kam rep bad kam ri jing ri. Ki Enclosure Acts ki la pynkylla duk bad pynkylla phetwir ia ki nongshong shnong, ia ki nongrep bad ki nongri jingri kiba rit bai seng ki bym lah bor ban shim wai ne thied ia ki Ri bam lang kiba la kylla Ri kynti, katba ki pynїoh nong pat ia kiba riewspah kiba lah ban thied duh ia ki Ri bam lang. Kumta ha ka spah snem ba khathynῆiew bad khatphra da ki phew spah, ki phew hajar ngut ki nongshong shnong na ki shnong kyndong ka Ri Bilat ki kylla phwetwir bad ki phet shnong sha ki Sorbah.

Kaba ar, ka jingkylla ka wan ryngkat bad ka Industrial Revolution. Ka Industrial Revolution ka la ktah jur ia ka jingim jong ki briew bad ka dei ka khep jong ka jingseng ia ki kharkhana kiba shna bad pynmih ia ki tiar, ki tar, ki mar ki mata bad ka jingpyndonkam ia ki kor ki bor kiba khlaiῆ bad kiba lah ban pynmih da ki spah bad hajar tylli ki mar ha ka shi sngi. Ka jingseng ia ki kharkhana heh bad kharkhana rit ka la pynkylla ia ka jingim briew bad kiba bun bah ki shnong ki la kylla sorbah bad ki briew na kylleng ki shnong kyndong ka Ri Bilat ki la phet shnong ban wad ki lad kamai jakpoh bad ban sdang thymmai ia ka jingim ha ki sorbah.

U Nathaniel Kent, u nongthoh History jong ka Ri Bilat u kynthoh, “ha ka spah snem ba khatphra ki briew kiba duk ba kyrduh ki im jynjar bad kordit ha ki dong kiba khapniah bad kiba jaboh jong ka Sor. Kam don ka jingkhuid, jingpangad bad jingitynnat. Ka koit ka khiah kam biang, u slap, ka lyer bad ka sngi ki shoh ki tied bad ki ktah ia ka jingkoit jingkhiah bad ki jingpang kiba bun jait ki kynrei bad ki ktah khamtam eh ia ki khynnah. Kaba kham pang mynsiem ka long ba u kpa, ka kmie bad shiteng dorjon ki khun ki thiah ha kawei ka kamra. Ki sorbah kiba don ki kharkhana ki long kiba jakhlia ym tang ha ka met, hynrei wat ha ka jinglong jingim. Ki їing shong їingsah ki long kiba khapniah bad ki bym lait lyer bad ki pynkha roi ia ki khῆiang jingpang kiba bun jait kiba pynshitom kylla ia ki briew bad ki pynkha ia ki jingpang kiba pynlyngkot rta.” Kaei kaba ki nongbilat ki mad ha ka spah snem ba khatphra, ma ngi ngi mad mynta ha Shillong ha ka spah snem ba arphew wei.

Tat haduh ka snem 1760 ki longїing kiba duk ha ki shnong kyndong ki dang don ka lum, ka wah bad jaka rep ba kin thung kin tep, kin trei kin ktah bad kamai, hynrei khuk khak ka jingim ka kylla lieng da ka jingwanrah ia ki aiῆ (Enclosure Acts) bad la knieh noh ia ki kam ki jam bad ki lad kamai. Kumta ki nongshong shnong na kylleng ki shnong ki la phetwir, phet shnong sha ki jaka sor bad ha ki jaka sor ki briew ki ngat ha ka shrip jong ka jingkyrduh tasam bad ki hap ban im ha ki jaka kiba khapniah, kiba jaboh bad hap trei bordi kum ki mraw ha ka jingsiew tulop kaba pohdor tam. Kane ruh ka dei kaba ngi mad mynta ha kane ka juk, ki briew na ki shnong kyndong ki wan phet sha Shillong ban kamai bad sdang ka jingim bathymmai, pynban ka Sor ka shu thaba bad kam lah ban ai jingtngen bad jingkyrmen ia ki. Kiba bun ki im kordit bad ki shu trei bylla sngi ha ka dor bai bylla kaba tat tam.

Ka jingkordit ka jingim ha ka spah snem ba khatphra ha Ri Bilat ka pynlong wat ia ki khynnah rit ruh ban bylla nong sngi khnang ban kyrshan bad pyndap lang ia ka bam ka dih, ka kup ka sem bad kiwei de ki jingdonkam ba kongsan ha їing ha sem. Kumta kiba bun ki khynnah ki pep skul noh bad ki im ki san khlem ka jingnang, jingtip bad khlem tip ia ka thoh ka pule. Ka jingbym shong skul bad jingduna ha ka jingnang jingtip ka pynkha sa kiwei pat ki jingsniew kiba bun bad jingsahdien-sahdum ka buh jingeh ia ka imlang sahlang.

Ban їakhun pyrshah ia ka jinglong bad ki jingeh jong ka imlang sahlang ha ka spah snem kaba khatphra bad khamtam eh ia ka jingsahdien-sahdum ha ka jingnang jingtip, u Robert Raikes u la sdang ia ka Sunday school. Ka Sunday School ka dei ka jingїakhih pyrshah ia ki jingeh kiba mih na kitei ki jingkylla, ka dei ban ai jingtngen bad jingkyrmen ia ki briew. Man la ka step sngi u Trai ha phyllaw jong ka їingmane u Robert Raikes u ju lum ia ki khynnah na ki longїing kiba duk, kiba ja-ing, kiba jaboh, ki rynjiw ki rynjaw bad u hikai ia ki. Ha kaba sdang ka jingtrei jong u ka pulom namar ki khynnah ki suba sniew ia u namar ba їalade u dei na ka longїing longsem ba heh ba haiῆ bad kaba riewspah. Sa kawei ka jingeh ka long ba ki Balang bad ki riewheh kyrdan kim sngewtynnat ia ka jingїakhih jong u ban hikai bad ban pynkup bor ia ki rynjiw rynjaw.

Ki jingeh kim shym la lah ban khanglad bad pynduh mynsiem ia u Robert Raikes, pynban u la їashem bad ka Meredith kaba la ai jaka ia u hapoh ka iingshet ja jong ka ba un pynlong ia ka Sunday School bad u siew ar shilling shi taїew. Ha ka taїew kaba sdang kumba khatar ne khatsaw ngut ki khynnah ki la wan ban shah hikai bad u Robert Raikes u la pynleit jingmut ban hikai pule ia ki da kaba pyndonkam ia ka Baibl.

Tang katto katne bnai hadien u Robert Raikes u la sdang sa kawei pat ka Sunday school ha South Gate Street hapoh ka їing jong ka Critchley ka trai jong kawei ka їingbasa, ka Trumpet Inn. Ha kane ka jaka ka Sunday School ka la їoh ia ki nonghikai bad ka jaka pynlong Skul Pynpaw kaba thikna bad kane ka jaka ka kham suk namar ka don sha shilliang surok na ka їing jong u Robert Raikes.

Ka Sunday School kaba u Robert Raikes u la sdang kam dei tang ban hikai niam ne ban їalap shaphang ka niam Khristan hynrei ka dei ka skul kaba ka jingthmu ba kongsan jong ka ka long ban hikai ia ki khynnah ban thoh, ban pule bad kheiῆ jingkheiῆ da kaba pyndonkam ia ka Kotbah kum kawei na ki kot pule.

Ngim dei ruh ban klet ia ka jingtrei jong u Robert Raikes na ka bynta ban pynkylla bad pynbha ia ki їing byndi bad ki koidi. Ki їing byndi kim long kiba bit ban shong briew, ki khapniah, ki jaboh, shynrang bad kynthei ki їasah bad їathiah lang hajuh bad ki kynthei ki kha khun hapoh їing byndi. Bad kiba bun ki koidi ki dei kito kiba leh ia ki kam runar kiba malu mala hynrei namar ba ki duk ki shah set sah ha їing byndi da ki bun snem.

Ka Skul Pynpaw kam dei tang na ka bynta ban pynlong Khristan lymne ka jaka kaba hikai ia ki briew tang kumno ban їoh ia ka bneng kaba sha lyndet jong kane ka pyrthei. Hynrei ka Skul Pynpaw ka dei na ka bynta ban tei bad kyntiew ia ka jingim kaba hangne ha pyrthei bad ban pynїoh ha ki briew ia bneng hangne ha khyndew.

Amen

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

Be First to Comment

Leave a Reply