Ki Jingkhuslai Jong Nga Halor U Tika Iada Corona

  1. Kumno u tika iada Corona u treikam?

Ka long thik kumba la wah ia ki dur jong u nongleh kam sniew ha manla ki adong khnang ba ki pulit pahara ki lah ban ithuh ia u.

Kane kan iarap ia ki pulit pahara ban ioh kem noh ia ki naduh shua ba kin iohlad ban leh ia ki kam sniew ba ki thmu ha kano kano ka jaka thymmai ba ki poi.

Lada ngi pdiang ia u tika iada Corona…

Yn injek da u khniang Corona uba la iap bad u bym don jingktah shuh ia ka met jong ngi, hynrei kin long pynban kum ki pulit,

kin iada bad iarap pat na ka bynta ban pynkhreh ia ka jingiakhun pyrshah ia u khniang ba im ki ban ktah bad pynsniew ia ka met jong ngi.

Te, ynda uta u khniang corona u la ioh ban rung ha ngi, ka met jong ngi ha ryngkat u tika ba la long kum kita ki pulit pahara kin iohi bad kem noh ia uta u khniang bad iada iangi na ka jingktah jong u.

  1. Balei nga donkam ban shim ia u tika iada Corona?

Kan pynduna ia ka jingshitom jur watla shah ktah ha u khniang jingpang corona.

Ka lah ruh ban iada shisyndon iangi na ka jingshah ktah ha u Covid.

Ngin nym pynbit shuh sha kiwei pat.

Ka jinglong khlain kum shi kynhun lada lah ioh tika bad kata ka jingkhlain kan khanglad ia u khniang jingpang ban ioh pur sha kiwei pat.

Kan pynduna ruh ia ka jingkylla u khniang na uwei sha uwei pat ryngkat ka bor ba kham khlain bad kan pynduna ruh ia ka jingdonkam ia kiwei pat ki tika ba thymmai.

  1. Ka jingbym sngew shngain namar la shna ia u dawai iada Corona ha ka jingkyrkieh.

Ka dei ka jingshisha ba ka ju shim por kumba 8 snem ban pyrshang bad pyndonkam ia ki tika. Hynrei, ia u tika iada Corona la pynmih tang hapoh shi snem da kaba iaid lyndet ia katto katne ki kyndon. Hynrei ngi dei ban iaroh ia ki stad saian (scientists) kiba la trei shitom bad lah ban pynmih haduh 8 tylli ki tika ha satlak ka pyrthei kiba iada bad treikam haba la ai sha ki lak ngut ki briew. Mynshua ki ong ka long ka jingma kaba khraw hynrei mynta pat la iohi ba ka long ruh ka sienjam kaba iarap shi katdei eh

Baroh ki tika la dep pyrshang ha ki briew ha satlak ka pyrthei bad kumba la dep ban pyrshang ha ki briew hapoh India ruh kumjuh bad dei ruh ban kubur ba ki long kiba iada bad ba treikam kham bun shah ban ia kaba la khmih lynti.

Phim dei ban ngeit ia ki khubor bym shisha halor u tika. Baroh ki tika kiba don hapoh ri India ki long kiba biang bad ban iada iangi

  1. Hato u tika um treikam pyrshah ia ki khniang ba la kylla bad kham khlain bor.

Haduh mynta hi, u tika u treikam pyrshah ruh ia kine ki khniang ba la kylla kiba phi la iohi ha India. Lada donkam kham hadien, ha ryngkat ki jingpynkylla khyndiat yn sa injek biang na ka bynta ban iakhun ia kita ki khniang ba la kylla bad kham khlain bor. Kan kham bha shibun ban pdiang ia une u tika ba don mynta ban ia kabym treh ban ai tika hi tdot

  1. Uno u tika uba kham bha- u Covishield ne u Covaxin ne kan bha ba nga ap haduh ban da poi u Pfizer ha India?

Jan baroh ki tika ki iada na ka jingiap bad jingshitom jur ia kumba 75% haduh 95% kiba la shim ia u tika. Katta nang slem ban ai tika ia ki nongshong shnong katta ka nang jur ka jingpur sted une u khniang jingpang bad ban thaw thymmai bad kylla na uwei sha uwei pat.

  1. Balei ki briew ki iap namar ba ki shim ia u tika?

Haduh ka 25 tarik u bnai Jymmang 2021, na ka 78 klur ki tika ba la dep ban ai hynrei ym pat don ba iap haba shim jingkhein na uwei u tika na manla ka 1 lak ki tika ba la dep ban ai. Hynrei, don tang khyndiat eh ki jingiap kiba iadei shisha bad ki tika.

Hynrei, kiba bun hi ki khep, ki nongpang kiba la khlad noh ki dei kiba kit ia kiwei ruh ki jingpang ha ka met. Ym pat don kano kano ruh ka sabut kaba pynshisha ba ki briew ki iap na ka daw u tika. Ka jingshah ai ia u tika kam lah ban long ka daw jong ka jingiap jong u briew ba don ruh da kiwei ki jait jingpang ha kamet. Ka jingsuba ba u briew un iap na u tika ka kham duna shi million shah ban ia ka jingsuba ba u briew un iap na ka jingiatyngkhuh ha ka jingniah thuk thuk ha surok.

  1. Ngam shym buh iano iano ha ka jingma da kaba kyntait ia u tika, te balei phin shu pynbor ianga ban pdiang ia u tika?

Lada don na ngi ki bym treh ban ai tika, kamut ngi buh jingma ia kiwei pat bad ngi pyn saphriang bad pynbit sha kiwei pat. Kan long ka jingbym suidniew kaba khraw lada ngi kyntait ia u tika. Bad ngin long ki malade lada ngin kyntait kumta, namar kiba kham don hapdeng ka jingma kaba khraw ki dei kito kiba ngi ju pynlut kham bun por bad ki kum ki kmie ki kpa bad ki khunlung khynnah ruh kumjuh kiba ngi iashong iasah lang ha kajuh ka ing.

To ngin long kiba kit khlieh. To ngin pdiang ia u tika ban pynduh syndon ia ka jingsaphriang une u khniang jingpang sha kiwei pat.

Be Responsible. Take the vaccine to stop spread to others.

  1. Lada nga la ioh jingkoit teng na u Covid, te kamut ngam donkam shuh ban shim tika?

Ki kynja dawai iada khniang kiba don ha ka met (antibodies), ki sdang ban duna noh ha ka met hapoh 3 bnai ba ioh ia u Covid. Hadien 6 bnai, ngi lah ban shah ktah biang ha u Covid. Don ki jingjia ba ki briew ki khlad noh hadien ba shah ktah ha u Covid ha ka wat ba ar. Te, kumta ngim dei ban ong ba ngin ym ioh Covid shuh tang namar ba la koit teng na ka jingioh Covid. Te kan kham bha iangi ban ai tika noh ha kano kano ka por hadien shi bnai ba ngi la shah ktah ha u Covid!

Sorry. You still need to take the vaccine.

  1. Hato ki briew ba dih dawai pynstang snam kim lah mo ban ai tika?

Kane kam dei kaba shisha. U tika iada corona, u long uba bha na ka bynta kito kiba dih dawai iada ia ka jinglang tylli ka snam (anticoagulants). Hynrei, ka lad jingiada ba bha eh ban leh ka long ba hadien ba la dep ai tika, dei ban khem ha ka jaka ba dung nar kham slem kumba 5 minit eiei.

Une u tika u long ruh uba biang wat ia ki briew ba don ia ka jingpang snam ba hiar pateng lada dei ba ki la dep dih dawai 48 kynta shua ban ai ai u tika. Watla katta ruh, kan bha lada ngin iasyllok shua bad ki Doktor shua ban ai ia u tika.

  1. Kiba kumno ki bym dei ban shim ia u tika?

Kito kiba dang don hapdeng ka jingshitom na ka jingshah ktah ha u Covid lane kiba shitom jur bad shu thiah ha jingthiah pang.

Ki khynnah ba dang hapoh 12 snem ka rta.

Ki briew ba lah palat ia ka 80 snem sha jrong bad don ruh ia kiwei ki jait jingpang.

Kito kiba dang armet.

Kito kiba ju iapler lane kyllon mar ia dep ioh tika iada corona ne kiwei kiwei ki tika ruh kumjuh.

  1. Hato nga lah ban ai tika lada nga dei uba ju don ia ki jingbym iahap met man ba nga ai tika?

– Lada dei ba ngi dei ki briew ba ju iohpang na ka jingbymiahap met hynrei ki bym don jingiadei pat bad ki tika ne kano kano ka dawai ba hap shu injek da u thyrnia injek, phi dang lah ban shim ia u tika, hynrei ngi dei ban ap bad don hapoh ka jingshah peit pyrman kumba 30 minit hadien ba la dep ai ia u tika.

– Hynrei lada dei ba ngi ju thut met kum ka jingioh ia ka jingbuid dait manla ka ba ngi shim tika lane kano kano ka jait jingsumar kaba shu injek da u thyrnia injek, ngi dei ban kylli na ki Doktor kiab sumar iangi la ngi long ne em ban shim ia u tika.

– Lada dei ba ngi ioh kano kano ka jingpang kaba ktah jur kaba iadei bad ka jingbymiahap met hadien ba ngi ai tika ha ka wat kaba nyngkong, NGIM DEI BAN SHIM TIKA HA KA WAT KABA AR!. Hynrei, ngi lah ban ioh pat da kiwei ki rukom ai tika jong ka wat kaba ar katkum ka jingbthah u Doktor.

  1. Lada nga don ka jingbym iahap snieh doh manba nga bam ki jingbam kum u baingon. Long mo ba ngan shim ia u tika?

Hato ngi la ju iohmad mo ia ka jingbymiahap met kaba jur haduh katta katta kum ka jingbym tip briew shuh, ka jingat ha ka shyntur bad ka dur khmat, lane ka jingsngew jngan ha manla ba ioh kano kano ka jingai injek, lane haba shah dait ha u ngap lane kino kino ki khniang ba don thning? Lada ngim pat ju don kum kita, ngi lah ban shah ai tika khlem kano kano ka jingartatien.

  1. Hato nga lah ban ai tika ha ka por ba nga don jingshit lane kano kano ka jingshitom?

Lada dei ba ngi don kano kano ka jingsngew shitom ha ka met kaba ngi sngew ba ngi dei ban thiah khop ha ing lane ban leit sumar sha aspatal, ngi dei ban nym pat shim ia u tika. Hynrei, lada ngi don da kiwei kiwei ki jingthlia met, ngi dang lah hi ban ai tika, lada ym dei ba ngi ioh jingshitom na ka jingbymiahap met na u tika iada corona.

Kajuh ruh ia ka jing khieshit- lada ka jingkhie shit met kam da jur haduh ba ngi dei ban leit sumar sha aspatal, ngi lah ban shim ia u tika khlem kano kano ka jingsngew artatien. (hynrei ngi lah ban shu shim bad dih tam uwei u dawai paracetemol).

Hynrei, halor ka jingduna ka jingtip bniah jong ka jingmyntoi u tika iada corona ha ki briew ba ju don ia ki dkhot met kiba tlot lane ki jingpang kiba ju ktah ia kita ki dkhot met. ngi dei ban pyntip sha ki Doktor lada ngi don kum ia kita.

  1. Hato ki kynthei ba dang don hapdeng ka jingpoi bnai, ki longkmie ba armet lane ki ba dang ai buin khun ki lah ban ai tika?

Lada dei ba ngi dang armet lane ai buin khun, ka shong ha ngi la ngin ai ne em ia u tika.

Watla ka jingwad bniah halor kane ka donkam, hynrei ki jingshem kiba lah shem ha shua ki pyni ba ka jingshim ia u tika ha ka por armet kam shym la buh kano kano ka jingma kaba khraw. Ka jingshem halor kane ka pynpaw lyngba ki kaiphod ba la shim na ka “Coronavirus Safety Monitoring System”. Bad la khmih lynti ba ka sorkar kan sa pynbna shen ia kane.

Ki longkmie kiba dang ai buin khun, lada ki shim ia u tika ka long kumba ki ai katto katne ka jingiada sha ki khunlung bad namar kata la shah ruh ia ki longkmie ban shim ia u tika.

Lada phi sngew lynga pisa kum ka riew kynthei ba armet lane longkmie ba ai buin khun, iasyllok bad ki nongtrei ka koit ka khiah halor ki jingma bad ki jingiohnong.
.

  1. Hato nga lah ban nym deng shuh ia ki mask hynrei ban bud ryntih pat ia kiwei ki kyndon hadien ba nga la dep ai tika?

Yn sa khein ba la dep ai tika pura hadien ar taiew ba la dep ai baroh arsien ai tika. Ban kham sngewthuh shai halor ka jingkylla ka jingim hadien ka jingai tika ba pura ngi dei ban pule ia kane: hadien ka jingai tika ba pura ia ki 30% jong ki nongshong shnong, ka sorkar jong ka US ka la kubur baka long kaba shngain ban (kata ka mut ba ka jingshitom jur lada iohkem ia u khniang jingpang ka duna bha) YM DENG SHUH IA KI MASK lait sa tang lada::

– Ngi leit iakynduh ia kiwei pat ki briew kiba la dep ai tika pura ha ki jaka ba ker kut- khlem da deng ia ki mask lane khlem da ia jngai iwei na iwei.

– Ngi leit iakynduh ia ki bym pat ai tika na kawei ka ing sha kawei pat, hynrei ngi dei ban deng ia ki mask na baroh ki arliang mamla bad da kaba iajngai ruh iwei na iwei ym duna ia ka 2 mitar.

– Ngi leit sha ki jaka ba ialum briew lane ki jingialehkai kilan met kum ka jingmareh bad jingleit bam sha ki jaka bam (restaurants) khlem da phong mask bad kino kino ki jaka paidbah ha kaba ki briew ki iatur jan eh bad ngi.

– Ngi leit jingleit khlem da shah test bad ban nym da set slung shuh ialade hadien ba wanphai na ki jingleit.

Watla kata ruh, ym pat don kano kano ka kyndon bud ryntih kaba la pynmih ha ri India, te to ngin ia bud ia ki kyndon ain ba la buh da ki bor Distrik kaba la buh pyrkhing bad kaba lah ruh ban tehlakam ruh iangi da ki kyndon ain lada ngi leh pyrshah

Bad ia mynta hi, kiba la dep ai tika pura ki dang dei hi ban bud ryntih ia ki kyndon iada kum ka jingdeng ia ki mask bad kaba kiar ruh ia ka jing iajan iwei na iwei pat (ym duna ia ka 6 phut lane 2 mitar) khamtam na kito kiba ngim shim iashong iasah ryngkat lang.

  1. Hato ngan nang ioh Covid mo wat hadien ba nga la dep shah ai tika?

Don tang khyndiat eh ki briew kiba dang lah ban ioh Covid hadien ba ki la dep shah ai tika pura bad kata ka long lada ngim iada ialajong ha ki jaka ba jur ka jingsaphriang u khniang jingpang. Bad ia kata ka jingioh Covid hadien ba la dep ai tika pura la ju khot ka “jingioh Covid hadien ba la shah ai tika” ha kaba don napdeng ki ban shitom bad don ruh kiban ym don wat tang ki dak ki shin wat lada shah ktah ha u Covid.

Te kumta, u tika u dei u ban pynduna ia ka jingban ka jingshitom lada ioh covid. Namar lada ngi la dep ai tika pura kan pynduna ia ka jingshgitom jur kaba lah poi haduh u pud ba ngi hap ban leit sumar sha aspatal bad kan pynduna ruh ia ka jingiap ki briew napdeng kito kiba la dep ban ai tika pura ban ianujor bad kito ki bym pat dep ban ai tika watla ngin kit bad kiwei ruh ki jait jingpang kiba buh jingma ia ka koit ka khiah ka jong ngi.

  1. I mei jong nga I don BP bad I dih dawai mynta, i Pa i don jingpang shini bad I ju pep ruh ban dih dawai naka por sha ka por bad i Hymmen kynthei jong nga i don jingpang mat bad nga ruh nga don hapdeng ka jingsumar, hato manga bad ki ngi lah mo ban shah ai tika?

Lada don kum ia kita ki jingpang haneng, ka lah ban nang pynjur shuh shuh ia ka jingshitom, ka jingshah sumar ha aspatal bad ka jingkiew ka jingiap lada jia ba kum kita ki briew ki shah ktah ha u Covid. Te, ka long kaba donkam haduh kata kata ban leit ai tika kham kloi. Ki nongpang ba don ruh ia ka jingpang bampong bad kiba don hapdeng ka jingshah sumar (Chemotherapy), ne jingpang mat (Athritis), Psoriasis/Lupus (SLE) lane Bronchial Asthma ha kaba ki shah sumar da ki dawai pynkhlain met kum ki steroids ne ki dawai pynkhlain bor met ki dei ban iasyllok bad ki Doktor shua ban shim ia u tika.

Ki nongpang da lei lei KIM DEI BAN SANGEH ia ka jingdih dawai ka jong ki ha shua lane wat hadien ba ki la dep ia u tika. Ka jinglah ban tehlakam ia ka jingkiew ka BP ha kito kiba don ia ka jingpang kyndeh bad ban tehlakam ia ka jingkiew ka shini ha kito kiba pang shini kan iarap ban iada ia ki na ka jingban jur u Covid- hynrei ngi dei ban kynmaw pat ba ka jingiada ba pura pyrshah ia u Covid ka long hadien artaiew ba la dep ai ia u tika jong ka wat ba ar., te ka donkam bha ban tehlakam ia ka jingkiew ka BP bad ka shini wat lada ngi hap ban ai ia u tika.

  1. Hato nga lah mo ban shim noh da u Covaxin ha ka wat ba ar jong ka jingai tika lada u Covishield uba nga shim ha ka wat ba nyngkong u lah lut?

Katkum ka rukom pyrkhat ki stad saian, ki kubur ba ka long kaba bha ban leh kumta. Namar kata ka rukom leh kan pynkhlain shuh shuh ia ka jingiada ban ia kaba ai da u juh u tika ha ka wat ba nyngkong bad ha ka wat ba ar ruh kumjuh.

Ha ka jingshisha, ia ka jingai tika da uwei u jait ha ka wat ba nyngkong bad da uwei u jait ha ka wat ba ar ka dang don hapdeng ka jingpyrshang. Hynrei, ia mynta hi ia kane ka rukom ai tika khleh ym pat pynshlur namar ym pat don kano kano ka jingpynshisha ia ka jingiarap bad ka jingtreikam jong ka jingai tika khleh.

  1. Lada ngam shym lah ban shim ia u tika jong ka wat ba ar ha ka por ba buh, hato long mo ba ngan shim noh mynta?

Bunsien hi, u tika u ju pynkhlain ia ka met hadien ba la dep ban ai pura ia u tika kumba hynriew haduh 12 taiew. Te kumta, ngi dei ban peit bad pyniadei ia ka jingbthah ne kyndon jong ki nongshna tika bad ka sorkar ruh kumjuh. Hynrei, lada lah palat ia ka 6 bnai haduh 12 bnai ba shim ia u tika jong ka wat ba nyngkong ki bor met bad ki dawai pynkhlain bor met kin duh bor shibun bad ki lah ruh ban ym treikam shuh. Te, lada jia ba ngi la dier kumta ngi dei ban sdang biang noh ia ka jingai tika naduh kaba sdang.

  1. Uwei stad saian u ong ba ka jingpdiang ia u tika kan pynlong ia u khniang ban wan da uwei pat u rukom bad ha ka bor ba kham khlain u ban iaid lyndet iaune u khniang ba lah don lypa bad hapoh 3 snem u lah ban pyniap iangi baroh. Te balei ba ngan shu buh ialade ha ka jingma da kaba shim ia u tika?

Kata kam dei ka jingshisha. Lada ki khniang ki lah ban kylla sted haduh katta ban iada ialade na u tika bad ban wan pat ha ka rukom ba kham khlain uba lah ban pyniap iangi ki briew baroh kiba la dep ai tika ruh, te kamut kan jin da lah long kumjuh wat ia kiwei ruh ki tika kiba ngi la dep shim. Kumban shu ai nuksa, u dawai polio, lane u dawai niang pyrsit u ba la ai sha ki billion ngut ki khynnah ha satlak ka pyrthei na uwei u snem sha uwei pat um shim la pyniap ia ki. Hynrei, mangi ki briew ngi dang im bad ngi pynshisha ba kane ka jingpyrthuh lypa kam shim long kaba shisha.

  1. Hato une u tika un pynjot ia ka imlang ka sahlang ka jong ngi? Hato un pynlong lyngki iangi?

Kum ia kata ka khubor hamsaia la ju iohsngew naduh u tika iada polio, niang pyrsit (Measles), Diptheria bad Japanese encephalitis naduh ka jingsdang ia ka jingai tika kaba naduh u snem 1985 bad kim shim la leilei bad bun na kita ki khunlung khynnah mynta ki la heh la san bad ki la ioh khun ioh kti ruh.

Hynrei, lada ka sorkar ka kwah shisha ban wanrah ia ka jinglong lyngki ha ngi ki kynthei bad shynrang ruh kumjuh, ka lah ban shu khleh da ka um bad ka mluh ne atta ne u khaw khnang ba ki briew kin nym ithuh hi ruh. Te kumta, SNGEWBHA to ngin nym ia ngeit lada don kiba pynmih kum kita ki daw namar ka long kaba sngew biej.

Kum ha kane ka por, dei tang ka jingpdiang ia u tika kaba lah ban pynduh syndon ia ka jingsaphriang u khniang jingpang Corona Virus.

Te, sngewbha ban pyn saphriang lem ia kane ka jingtip ba donkam sha kiwei pat khnang ban iarap ban weng noh ia ki jingsngew sheptieng ban pdiang ia u tika.

the ant the action northeast trust & IDeA (Institute of Development Action)

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers
Raiot Collective Written by:

We are many, we are one.

Be First to Comment

Leave a Reply